In 1950 verklaarde koningin Juliana: ‘Nederland is vol, vol, vol.’ Ze deed dat in haar troonrede van dat jaar, dus mede namens het eerste kabinet-Drees. Emigratie maakte deel uit van het overheidsbeleid. De regering stimuleerde tijdens de wederopbouwjaren het vertrek naar het buitenland. Door voorlichtingsbijeenkomsten te organiseren, maar ook door subsidies en door het maken van afspraken met staten met een immigratietekort. In het land, dat in 1950 10 miljoen inwoners had, was niet genoeg plaats. Hoe meer personen zich elders vestigden, hoe beter.
Die theorie dat er te weinig ruimte was voor iedereen, kwam overigens niet uit de lucht vallen. Het schijnt dat er rond 1850 al mensen waren die Nederland (dat destijds zo’n 3 miljoen inwoners telde) te vol vonden. Veel later werd deze stelling betrokken door onder anderen centrumdemocraat Hans Janmaat (in de jaren tachtig) en Pim Fortuyn (begin deze eeuw). Toen woonden er 14 tot 16 miljoen personen. Aanzienlijk minder dan nu dus (18 miljoen). Alleen: in de moderne tijd wordt de toevloed van nieuwkomers als oorzaak gezien, en niet de verwoestingen in de Tweede Wereldoorlog.
Taal
Een deel van de emigranten kreeg spijt en keerde terug. Maar de meesten (circa 75 procent) bleven waar ze waren. Ze pasten zich aan, leerden de taal (doorgaans Engels) en ‘integreerden’. Ze zijn het Nederlands inmiddels vaak vergeten. Alleen aan hun achternaam kun je nog zien waar ze ooit vandaan zijn gekomen.
Rond 1960 nam de emigratiezucht bij de meeste Nederlanders af. Sterker nog: er kwam een beweging op gang die tegengesteld was aan de vorige. Nederland werd van emigratie- immigratieland. De economie floreerde zodanig dat het bedrijfsleven om personeel smeekte. Duizenden ‘gastarbeiders’ – zoals ze aanvankelijk heetten – uit Italië, Spanje en Griekenland en later uit Turkije en Marokko werden hier naar toe gehaald om werk op te knappen waartoe de oorspronkelijke inwoners vaak niet meer bereid waren.
Dat duurde tot ergens in de jaren zeventig. In dat decennium liep de economische groei sterk terug. De gastarbeiders bleken helemaal geen ‘gasten’ te zijn. Ze wilden hier blijven en lieten ook hun gezinnen overkomen uit hun armoedige land van herkomst. Dat had gevolgen op religieus en cultureel gebied. Ongeveer een miljoen Nederlanders – vooral voormalige Turken en Marokkanen – brachten niet alleen hun eet- en kledinggewoonten mee, maar ook hun godsdienst. Het islamitische geloof werd hier eerder nauwelijks beleden, maar groeide door de komst van arbeidsmigranten uit tot een belangrijke religie.
Vleespotten
Daarnaast kwam een stroom asielzoekers op gang. Vroeger waren dat er maar een paar geweest, maar de laatste decennia loopt hun aantal in de honderdduizenden. Ook diverse andere welvarende landen hebben ermee te maken. In Afrika en Azië hebben nogal wat inwoners voor hun gevoel niks te zoeken. Zij maken dat ze wegkomen, óp naar de vleespotten van het rijke Westen. Vaak zijn ze bereid hun spaargeld aan mensensmokkelaars af te staan om op gammele vluchtelingenbootjes de overtocht te wagen.
Juist doordat Nederland almaar meer nieuwkomers telt, krijgt een groeiende groep landgenoten er genoeg van. Ze vertrekken naar het buitenland. Vorig jaar emigreerden zo’n 170.000 mensen, een sterke stijging vergeleken met het jaar ervoor. De meeste nieuwe emigranten worden niet meer gedreven door een economische noodzaak. Ze gaan naar landen waarvan ze denken dat het er ideologisch beter is. En soms zijn ze ook gewoon op zoek naar mooier weer.
Maar is Nederland nu vol? In letterlijke zin niet. In de oostelijke en noordelijke provincies is nog ruimte zat. Zelfs de Randstad is verre van volgebouwd. Gevoelsmatig loopt het land echter wel tegen zijn grenzen aan. Het verkiezingssucces van de PVV bewijst het.
