Dark
Light

De politieke jenevercrisis (1960)

3 minuten leestijd
Etiket van een fles Hollandse graanjenever
Etiket van een fles Hollandse graanjenever (CC BY-SA 3.0 - wiki)

Tijdens een van de recente formatiedagen zou informateur Johan Remkes te veel alcohol tot zich hebben genomen, waardoor de besprekingen niet optimaal verliepen. ‘De drank was in de man,’ spinden anonieme D66-bronnen. Remkes zelf liet de Rijksvoorlichtingsdienst verklaren dat hij maar twee borrels ophad: één voor en één tijdens het diner. D66 nam later via een voorlichter trouwens afstand van zijn beschuldigende woorden. Kortom: geen reden tot opwinding. Een storm in een glas water. Of om in de sfeer te blijven: in een glas bier.

Het komt tegenwoordig nog maar zelden voor dat een politicus het verwijt krijgt te veel te drinken. De alcoholconsumptie in politiek Den Haag geeft daartoe weinig aanleiding. Enkele tientallen jaren geleden was dat heel anders. Op het Binnenhof werd het ene kelkje na het andere achterover gekieperd. Ministers als Henk Vredeling (PvdA) of Fons van der Stee (KVP, CDA) stonden bekend als ware drinkebroers. Ook D66-leider Hans van Mierlo had wat dat betreft een naam hoog te houden. En er waren er meer. Veel meer. Ook onder de parlementaire journalisten trouwens.

Eenmaal ontstond er zelfs een kabinetscrisis doordat er naar verluidt – want er zijn ook andere lezingen – heel wat drank in het spel was. Dat was in 1960. De gebeurtenissen van destijds belandden in de geschiedenisboekjes als ‘de jenevercrisis’.

Woningnood

Jan van Aartsen
Jan van Aartsen (CC0 – Harry Pot / Anefo)
Het kabinet dat toen regeerde stond onder leiding van KVP’er Jan de Quay. De coalitiepartners waren KVP, ARP, CHU (die in 1980 alle drie zouden opgaan in het CDA) en VVD. Het grote politieke probleem in die dagen was de woningnood. Heel veel is er wat dat betreft dus eigenlijk niet veranderd. De minister van Volkshuisvesting heette Jan van Aartsen, de vader van de latere VVD-aanvoerder Jozias. Jan van Aartsen was echter geen liberaal, maar lid van de ARP. Hij wilde in 1961 80.000 nieuwe woningen laten bouwen, waarvan 65.000 gesubsidieerde. De ARP-fractie in de Tweede Kamer vond dat te weinig. Door haar toedoen werd kort voor de kerst van 1960 een motie aangenomen om het aantal te bouwen sociale woningen met 5000 te verhogen. Een overzichtelijk aantal, maar Van Aartsen (krachtig gesteund door minister van Financiën Jelle Zijlstra, ook een ARP’er) had de motie ontraden. En hij hield na aanname ervan voet bij stuk, met een verwijzing naar de gespannen situatie op de arbeidsmarkt en de financiële consequenties van meer bouwen. Nadat gebleken was dat de Tweede Kamer volhardde in zijn wens trad het kabinet af.

Eerder had VVD-fractieleider Pieter Oud nog geprobeerd te bemiddelen. Hij begaf zich naar de fractiekamer van de ARP, want het conflict deed zich voor tussen deze fractie en haar eigen minister. Hij trof daar niet alleen een chaotische ambiance aan, maar ook een dienblad vol jeneverglaasjes. Zijn conclusie, zo luidt althans het verhaal, was duidelijk: het indienen van de fatale motie was gebeurd onder invloed. Compromissen voorstellen had in die omstandigheden weinig zin meer. Met lieden in kennelijke staat kon je toch niet verstandig praten. Oud vertrok onverrichterzake.

Stevige innemers

Het kabinet-De Quay was dus gevallen, maar dat duurde niet heel lang. Het Eerste Kamerlid W.F. (‘Gaius’) de Gaay Fortman (eveneens ARP) ondernam een lijmpoging. Muzikaal werd die ondersteund door cabaretier Wim Kan, die tijdens zijn drukbeluisterde oudejaarsconference (het waren de jaren van de radio) het lied ‘Lijmen Jan, lijmen met zijn allen’ aanhief. Al op 2 januari bleek het vertrouwen in het kabinet hersteld. De Quay en de zijnen bleven in functie tot de Kamerverkiezingen van 1963.

ARP’ers hielden overigens nog lang de reputatie van stevige innemers, hoewel er geen aanwijzingen zijn dat zij meer dronken dan bijvoorbeeld KVP’ers of PvdA’ers. Misschien komt dat door een veelgeciteerde uitspraak van hun oprichter en partijboegbeeld Abraham Kuyper:

‘Bij den chocoladeketel en de water-en-melkkaraf kweekt men geen geslacht van kloeke calvinisten.’

Ook interessant: Schiedam in het oog hebben – Herkomst uitdrukking
…of: Dronken Hitler gebruikte diploma als toiletpapier

×