Fons Kockelmans
De PVV ís Geert Wilders. Hij is niet alleen de oprichter van de partij, maar ook de politiek leider en het enige lid. De PVV zonder Wilders is op dit moment ondenkbaar. Over twintig jaar, als Wilders 80 zal zijn, eveneens? We moeten het afwachten.
Wilders (geboren in het Limburgse Venlo) is zo’n vijftien jaar lid geweest van de VVD. Aanvankelijk was hij voor die partij fractiemedewerker, vooral op het gebied van sociale zekerheid en volksgezondheid, waar hij voor opgeleid was. Hij had in de jaren negentig al zijn door waterstofperoxide gebleekte haardos. In 1997 werd hij namens de VVD gemeenteraadslid in Utrecht. Een jaar later trad hij toe tot de Tweede Kamer.
Grijze muizen
Na het aantreden van het eerste kabinet-Balkenende (CDA, LPF, VVD) werd snel duidelijk dat Wilders zich in de liberale partij niet meer thuis voelde. Hij had kritiek op zijn collega’s (‘grijze muizen’) en op de inhoudelijke koers. Vooral haar migratie- en islamstandpunten zinden hem niet. Wat dat betreft was er sprake van een ontwikkeling. In 2001 zei hij nog in het tv-programma Barend en Van Dorp dat de islam ‘een te respecteren godsdienst’ was, maar daarna nam hij steeds meer afstand van deze religie en haar aanhangers.
‘De islam is een te respecteren godsdienst’:
Zijn formele reden om begin september 2004 uit de VVD te stappen was het feit dat de Europese Unie met moslimland Turkije onderhandelde over een lidmaatschap.
Ik was, ben en blijf tegen toetreding van Turkije tot de EU en daar kan ik geen compromis over aanvaarden.
Binnenhof-watchers gingen ervan uit dat het Turkije-standpunt van Wilders niet meer was dan een stok om de hond te slaan. Hij wilde hoe dan ook weg bij de liberale partij, ook al zou hem een plek in het kabinet zijn beloofd als hij een ander kapsel zou nemen. Hoe het ook zij, Wilders was nu VVD’er af. Zijn Kamerzetel nam hij mee en hij begon een eenmansfractie. Wel kondigde hij aan een nieuwe beweging te willen stichten om ‘het gat op rechts’ te vullen.
Groep Wilders
De rest van de kabinetsperiode (Balkenende II regeerde, een kabinet dat gevormd werd door CDA, VVD en D66) bleef hij alleen opereren, onder de naam Groep Wilders. Vanaf zijn kamertje aan het Binnenhof werkte hij aan zijn opzet voor een nieuwe partij. Die kwam in 2005 tot stand onder de naam Vereniging Groep Wilders. Ze had maar twee leden: Wilders zelf en de Stichting Vrienden van de PVV, en Wilders was het enige bestuurslid.
Voor deze vorm werd gekozen om ‘LPF-toestanden’ te vermijden. De LPF, opgericht door Pim Fortuyn, werd na diens gewelddadige dood de speelbal van ruzies tussen de leden. Ze hield in 2008 noodgedwongen op te bestaan. Door uitsluitend Wilders lid te maken van de PVV zou iets dergelijks met die partij niet kunnen gebeuren. Kritiek kwam er wel op het gebrek aan openheid en democratie bij de PVV, maar die nam Wilders voor lief.
De eerste verkiezingsdeelname van de partij in 2006 was een groot succes. De PVV haalde 9 zetels, voor een nieuwkomer bepaald niet weinig. Nóg beter deed ze het in 2010, toen er 24 zetels werden behaald. Na een wat rommelige formatie, waarin eerst onderhandeld werd over een paarsplus-regering, trad de PVV toe als gedoogpartner van het eerste kabinet-Rutte, bestaande uit VVD en CDA. Daar ging wel een rumoerig CDA-congres in Arnhem aan vooraf, want veel christendemocraten voorzagen een sombere toekomst als hun partij zich zou overleveren aan de PVV.
Vingers aflikken
Maar een regering waarbij ‘rechts Nederland zijn vingers kon aflikken’, zoals premier Rutte had voorspeld, ontstond er niet en dat lag grotendeels aan de PVV. Diverse Kamerleden, onder wie ‘pornobaron’ James Sharpe, ‘kopstootuitdeler’ Marcial Hernandez en ‘brievenbuspisser’ Eric Lucassen kwamen negatief in de publiciteit. Wilders besloot hun (deels) hun portefeuille te ontnemen. In sommige gevallen werkte het in opspraak gekomen Kamerlid mee door zelf uit de fractie, of zelfs uit de Tweede Kamer te stappen. Hero Brinkman bijvoorbeeld, die actie voerde voor meer democratie in de PVV, verdween in maart 2012 en begon een eigen lijst.
Het kabinet-Rutte, dat na het vertrek van Brinkman toch al geen meerderheid meer had, viel in april 2012 na moeizaam overleg op het Catshuis over een aanvullende extra bezuiniging van ruim 14 miljard om het begrotingstekort onder de door de EU vereiste 3 procent te brengen. Voor de andere partijen onverwacht haakte Wilders op 23 april af en zegde het gedoogakkoord op. Hij zou niet met de gevolgen kunnen leven die een ombuiging van deze omvang zou hebben voor de AOW’ers, liet hij weten.
Het einde van Rutte I leidde niet tot de electorale winst die door de PVV vermoedelijk was gehoopt. De partij haalde maar 15 zetels, gezien het resultaat van twee jaar eerder een flinke achteruitgang.
Onverdroten
Wilders ging echter onverdroten verder. Hij kreeg veel kritiek toen hij in 2014, na de Europese verkiezingen, een speech hield en zijn toehoorders scandeerden ‘minder minder’ Marokkanen in Nederland te willen. Het regende hierna aangiftes tegen hem, waarop het OM besloot de PVV-voorman te vervolgen. Wilders werd in 2020 definitief door de Hoge Raad veroordeeld voor ‘groepsbelediging’. Een straf kreeg hij niet opgelegd.
PVV aanhang scandeert: minder Marokkanen
Ook in de PVV-fractie was het in de periode tot 2017 onrustig. De strenge selectieprocedure van Kamerleden had niet onmiddellijk effect. In 2014 verlieten zowel Roland van Vliet als het duo Joram van Klaveren en Louis Bontes de partij. Hun Kamerzetel namen ze mee. De laatste twee begonnen een eigen partij, maar daarvan werd weinig meer vernomen. In elk geval behaalde de partij van de dissidenten, VoorNederland (VNL), geen zetel.
In 2017 waren er weer Kamerverkiezingen. De PVV won 5 zetels en kwam daarmee op 20. Hoewel er duidelijk sprake was van winst zal het resultaat Wilders toch een beetje zijn tegengevallen. De VVD bleef namelijk met 33 zetels veruit de grootste en partijleider Mark Rutte had de PVV na het ongelukkig verlopen Catshuisoverleg uitgesloten. Wilders moest dus opnieuw genoegen nemen met een plekje op de oppositiebankjes.
Daar ging hij flink te keer en de PVV diende een recordaantal moties van wantrouwen in, maar een merkbaar resultaat was afwezig. In 2021 moest de partij dan ook een verlies van 3 zetels accepteren.
Van enige koersverandering was geen sprake. De PVV bleef fel anti-islam, en anti-migrant in het algemeen. De partij bleef zich fel verzetten tegen de dubbele nationaliteit. In 2018 had Wilders al voorgesteld degenen die geen afstand namen van hun dubbele paspoort het stemrecht te ontnemen. Bewindslieden zouden helemaal geen twee nationaliteiten meer moeten hebben. Het bleven allemaal opvattingen waarvoor geen meerderheid te vinden was.
In 2023 viel, tot grote opluchting van Wilders, het vierde kabinet-Rutte. Kort daarop maakte de premier zijn vertrek uit de Haagse politiek bekend. Hij werd als partijleider opgevolgd door minister van Justitie en Veiligheid Dilan Yeşilgöz, een van oorsprong Turkse.
Deur op een kier
In haar verkiezingscampagne zocht zij toenadering tot Wilders. Yeşilgöz zette de deur op een kier voor de PVV, iets wat Rutte de jaren daarvoor had geweigerd.
Wilders kreeg het voor elkaar een coalitie te vormen met de VVD, het Nieuw Sociaal Contract van Pieter Omtzigt en de BoerBurgerBeweging (BBB) van Caroline van der Plas. Die gaat vermoedelijk eind juni 2024 van start onder leiding van Dick Schoof, een ex-ambtenaar en voormalig PvdA-lid. Het ‘gat op rechts’ is gevuld.
