Karel V en zijn vrijwillige ballingschap naar Yuste

Hij die keizer Karel V zou worden, werd op 24 februari 1500 te Gent geboren en stierf op 21 september 1558 te Yuste in het huidige Extremadura in Spanje. Hij was de oudste zoon van Filips de Schone, zoon van Maximiliaan van Oostenrijk, en van Johanna van Aragon, ook wel de Waanzinnige genoemd, dochter van het katholieke koningspaar Ferdinand van Aragon en Isabella van Castilië.

Hij kan zonder enige twijfel beschouwd worden als dé heerser over de Noordelijke en Zuidelijke Nederlanden. Hij was echter meer dan dat. Hij had het voor het zeggen in een groot deel van Europa en zelfs in overzeese gebieden in (Noord-) Afrika en (Centraal- en Zuid-)Amerika.

Aanduiden wanneer hij aan de macht kwam, is niet gemakkelijk. Op 25 september 1506 stierf Filips. Karel werd heer van de Nederlanden en souverein van de Orde van het Gulden Vlies, een belangrijke ridderorde. In werkelijkheid zou zijn vader Maximilaan het regentschap op zich nemen tot Karel op 5 januari 1515 te Brussel meerderjarig verklaard werd. De Nederlanden werd zijn eerste bezit. Op 23 januari 1516 stierf zijn grootvader Ferdinand van Aragon. Karel werd hierdoor naast koning van Aragon ook koning van Castilië en haar Amerikaanse bezittingen. Aan de rechten van Karels moeder Johanna op de bezittingen van haar vader en haar op 26 november 1504 gestorven moeder werd voorbijgegaan. Wat Spanje worden zou, werd Karels tweede bezit. Op 12 januari 1519 stierf Maximiliaan. Karel volgde hem datzelfde jaar nog op als keizer van het Heilig Roomse Rijk. Het keizerrijk werd zijn derde bezit.

Aanduiden wanneer Karel V afstand van de macht deed, is al even complex. Driemaal zette hij te Brussel een stap terug ten voordele van zijn zoon Filips II. Op 22 oktober 1555 trad hij af als souverein van de Orde van het Gulden Vlies, op 25 oktober van hetzelfde jaar als heer van de Nederlanden en op 16 januari 1556 als koning van zijn Aragonese en Castiliaanse bezittingen en die in Nieuw-Indië. Zijn aftreden was voor de inwoners van zijn geboortelanden het belangrijkste. De Aula Magna of grote zaal, de plaats waar dat gebeurde, kan nog steeds bezocht worden. In de omgeving van het huidige koninklijke paleis te Brussel bevindt ze zich onder de grond. Ze maakte ooit deel uit van hertogelijke paleis van Coudenberg, dat in 1731 grotendeels afbrandde. Een keer liet Karel een bezit over aan zijn broer Ferdinand. Op 7 september 1556 trad hij af als keizer van het Heilig Roomse Rijk. Willem van Oranje zou het bericht aan Ferdinand die bij de abdicatie niet aanwezig was, bezorgen.

Karel had al vóór zijn abdicaties besloten om zich tijdens zijn laatste levensjaren terug te trekken in de bijna-absolute stilte en de rust van Yuste in het Iberische binnenland. Hij had Filips II de opdracht gegeven om in Yuste naast het augustijnerklooster en klein paleis voor hem te laten bouwen.

Op 8 augustus 1556 is hij vanuit Brussel naar Gent vertrokken. Daar nam hij op 28 augustus 1556 afscheid van Filips II die hij nooit zou terugzien. Van Gent vertrok hij naar Sluis waar hij op 15 september 1556 voor Spanje werd ingescheept. Dertien dagen later zette hij in de buurt van Santander weer voet aan wal. Vandaar ging hij via Valladolid, Mednia del Campo en Barco de Ávila naar Jarandilla de la Vera. Omdat zijn paleis te Yuste nog niet klaar was verbleef hij in het kasteel van Jarandilla dat eigendom van de graaf van Oropesa was en nu parador of staatshotel is. Eind november bezocht hij Yuste waar hij van 3 februari 1557 tot zijn overlijden op 21 september 1558 zou wonen.

Yuste

Yuste is een tweedelig gebouwencomplex. Het grootste deel bestaat uit het klooster dat in het begin van de vijftiende eeuw gesticht is. Het omvat een kerk, een Gotische en Platereske of (Spaans-)Renaissancistische kloostergang, een refter en een slaapzaal. Het kleine deel dateert uit het midden van de zestiende eeuw en bestaat uit de woonvertrekken van Karel.

Karels vroegere woonruimtes die erg sober ingericht zijn, zijn onder begeleiding van een lokale gids te bezoeken. Spijtig genoeg zijn er geen rondleidingen met een Nederlandstalige gids. In de “Sala de Audencias” of audiëntiekamer ontving Karel zijn zeldzame bezoekers. Het belangrijkste stuk erin is misschien wel een bijzondere zetel: Karel gebruikte die bij zijn vele jichtaanvallen. De aanvallen kwamen reeds vroeg in Karels leven voor. Ze waren hoogstwaarschijnlijk het gevolg van zijn typische Habsburgse onderkaak die Karel belette om zijn voedsel, waaronder niet weinig erg zoete nagerechten, behoorlijk te kauwen. Hij slikte het dan maar in brokken en bij het drinken van liters Duits bier, zoals een Venetiaanse ambassadeur geschreven heeft, door.

De “Sala del Emparador” was zijn woon- en werkkamer. Er hangt een kopie van een schilderij van Titiaan van Karel en Isabella, zijn nicht en vrouw die op 1 mei 1539, vele jaren vóór hem, gestorven is. Het is jaren na Isabella’s dood geschilderd. Titiaan heeft dit benadrukt door haar huid een dodenkleur te geven. Aan het schilderij hangt zoals in Karels tijd een gordijn dat Karel slechts opende als hij alleen in de kamer was.

De slaapkamer is de soberste, zelfs somberste kamer. De wanden hangen vol met zwarte zijden stoffen. Ze beklemtonen dat Karel sinds de dood van Isabella tot zijn eigen dood permanent om haar dood gerouwd heeft. Men kan van de slaapkamer naar de kloosterkerk gaan. Bij Karels leven was er slechts een venster dat Karel toeliet om vanuit zijn slaapkamer de mis bij te wonen. Filips heeft zijn kamer in het paleis van San Lorenzo de El Escorial ten noorden van Madrid op dezelfde wijze en met dezelfde bedoeling laten inrichten.

Karel is op 21 september 1558 in zijn slaapkamer aan malaria gestorven. Twee dagen later werd zijn lichaam in het altaar begraven. Nooit echter is het begraven zoals het Karel het wou: onder het altaar zodat de priester bij het lezen van de mis op zijn hoofd en borst zou staan. Nooit is het begraven geweest in de crypte onder het altaar: die is er pas gekomen toen Karel lichaam al naar elders overgebracht was. Op 27 januari 1574 werd het lichaam op bevel van Filips overgebracht naar het paleis van San Lorenzo de El Escorial waar het in het pantheon werd bijgezet.

~ Rik Wouters

Lees ook: Karel V – Koning van Spanje en Rooms-Duitse keizer
Boek: Karel V – Keizer van een wereldrijk 1500-1588