Kolonel Valk en de Surinaamse staatsgreep

Als in 1980 een groep Surinaamse militairen onder leiding van sergeant Desi Bouterse een coup pleegt, gaan niet lang daarna geruchten rond dat het brein erachter de Nederlandse kolonel Hans Valk is. Is dat een complottheorie? Dat de overheid in 2011 relevante stukken tot staatsgeheim heeft verklaard helpt niet. En dan is er ook nog een zekere mr. Joris Demmink bij betrokken…

Over de Surinaamse staatsgreep van 25 februari 1980 gaat nog altijd het verhaal dat ze niet uit de koker van sergeant Desi Bouterse kwam, maar uit die van de Nederlandse kolonel Hans Valk (1928-2012). Valk was hoofd van de Nederlandse Militaire Missie Suriname (NMMS) in Paramaribo ten tijde van de coup. De NMMS had na de onafhankelijkheid van Suriname in 1975 tot taak het jonge land te adviseren bij het opbouwen van een eigen leger als opvolger van de koloniale TRIS, de Troepenmacht in Suriname.

Troepenman

Vanuit zijn functie had kolonel Valk tot taak om goede banden te onderhouden met officieren en onderofficieren binnen het Surinaamse leger. Een taak die deze joviale, sociaal vaardige ‘troepenman’ op het lijf was geschreven. Surinaamse militairen, vaak ook afkomstig uit de TRIS of – zoals Bouterse – uit de Koninklijke Landmacht, kwamen regelmatig bij hem thuis over de vloer om hun frustraties met de als incompetent ervaren regering Arron te ventileren. Bij die gesprekken liet Valk zich in soldatentaal soms ondiplomatiek en ongelukkig uit. Hij deed uitspraken die later als verkapte steun voor een staatsgreep zijn uitgelegd.

Later zou Valk zich verweren met het argument dat hij de ontevreden militairen te vriend wilde houden om zo positieve invloed op hen te kunnen uitoefenen. En om te voorkomen dat ze aan de verkeerde kant van de Koude Oorlog terecht zouden komen: het Cubaanse kamp. De rol van Valk werd al snel onderwerp van speculatie. In het tijdschrift Vrij Nederland verschenen artikelen die hem als de kwade genius aanwezen. Zo beweerden de auteurs dat Valk aan Bouterse een blauwdruk voor een staatsgreep zou hebben gegeven: het plan Zwarte Tulp. Dit was van origine een plan van de TRIS om een eventuele opstand in Suriname te bedwingen. Eigenlijk dus het omgekeerde van een staatsgreep. Ook intern werd er onderzoek verricht, onder meer door de betrokken jurist van het ministerie van Defensie, mr. Joris Demmink. Uiteindelijk waren er geen harde bewijzen van Nederlandse betrokkenheid bij de staatsgreep te vinden.

Doofpot en complot

Toch bleef er altijd een zweem van doofpot en complot rond de zaak hangen. In 2011 besloten bangelijke ambtenaren in een reflex om verschillende stukken rond de Bouterse coup en mogelijke Nederlandse betrokkenheid 31 jaar na dato plotsklaps tot 2060 staatsgeheim te verklaren. Zij rekenden buiten onderzoekster en Surinamekenner Ellen de Vries die in haar recent verschenen boek Hans Valk. Over een Nederlandse kolonel en een coup in Suriname (1980) vrijwel alle stukken boven water heeft gekregen. Dat lukte haar omdat voor de rare geheimverklaring zich talloze kopieën hebben verspreid in andere archieven of privébezit. Daardoor kon De Vries in samenwerking met het NIOD de kwestie toch grondig analyseren.

De Vries gaat bij haar onderzoek uit van twee theses: de Valk- en de Surinamethese. In de eerste is de Nederlandse kolonel het brein, in de tweede zijn dat Desi Bouterse en zijn maten: de Groep van Zestien. De Vries maakt in haar boek duidelijk dat de Valkthese telkens teruggrijpt op een handjevol dubieuze bronnen, die vaak worden herhaalt maar geen hard bewijs leveren. Ze noemt het zelf bronverdichting. Het fenomeen is ook wel te vergelijken met een sociale media filterbubbel: je gebruikt alleen bronnen die bevestigen waar je al in geloofde en negeert de anderen. In dit geval de serie weinig kritische, sensationele artikelen in Vrij Nederland en recenter een uitzending van Andere Tijden. Wat dat betreft is dit no-nonsense onderzoeksverslag ook een studie in hoe een hardnekkige complottheorie tot stand komt. Langzaam en zeer uitgebreid draait De Vries gehakt van de Valkthese.

Hans Valk. Over een Nederlandse kolonel en een coup in Suriname (1980) is een goed verzorgde uitgave van de Walburg Pers en bestaat uit 317 pagina’s waarvan bijna de helft bijlagen en noten. Het is vooral interessant voor lezers die in de Surinaamse geschiedenis of het ontstaan van complottheorieën zijn geïnteresseerd.

~ Edwin Ruis

Boek: Hans Valk – Ellen de Vries

Bekijk dit boek bij: