Koloniale Conferentie van Berlijn (1884-1885) – De verdeling van Afrika

Van 15 november 1884 tot 26 februari 1885 kwamen in Berlijn vijftien Europese landen bij elkaar, samen met de Verenigde Staten, om te praten over de koloniale verdeling van Afrika onder de grootmachten. Het congres is bekend komen te staan als de Conferentie van Berlijn en ook wel Koloniale Conferentie van Berlijn (1884-1885) genoemd.

De Conferentie legitimeerde de zogeheten Scramble for Africa, de ‘wedloop om Afrika’, zoals het Europese imperialisme in Afrika in de jaren 1880-1914 ook wel is genoemd.

Exploratie Afrika

De oostkust van Afrika was vanaf de vijftiende eeuw deels gekolonialiseerd, onder invloed van de ontdekkingsreizen. Na de opening van het Suezkanaal in 1869 kwam ook de kolonisatie aan westkust van het continent in een stroomversnelling. Vanaf ongeveer 1800 trokken Europese ontdekkingsreizigers vanuit de kustgebieden steeds verder de Afrikaanse binnenlanden in. Twee belangrijke Afrikaontdekkingsreizigers waren Henry Morton Stanley (1841-1904) en David Livingstone (1813-1873), die elkaar in 1871 ontmoeten bij het Tanganyikameer. De ontdekkingen van deze en meer reizigers en ontdekkers legden Afrika open voor de handel en waren voorwaarde voor het Europees kolonialisme op het Afrikaanse continent in latere jaren.

Verloop en besluiten Conferentie van Berlijn

De Conferentie van Berlijn werd, op verzoek van Portugal, bijeengeroepen door de Duitse kanselier Otto von Bismarck (1815-1898). Bismarck wilde de koloniale macht van Duitsland vergroten en hoopte ook dat Engeland en Frankrijk onenigheid zouden krijgen over de verdeling van de gebieden in Afrika. In totaal waren er veertien Europese landen op de Conferentie van Berlijn aanwezig, en de Verenigde Staten. Opmerkelijk was dat geen enkel Afrikaans staatshoofd een uitnodiging kreeg…

Op het moment dat de Conferentie van Berlijn begon, op 15 november 1884, stond 80 procent van Afrika onder het bestuur van lokale, inheemse machthebbers. De Europese mogendheden verdeelden Afrika op en na de Conferentie letterlijk door een liniaal op de kaart te leggen en grenzen te trekken. Hierdoor ontstonden er veertig landen.

Groot probleem was echter dat er niet gekeken werd naar stamverschillen. Door de nieuwe grenzen kwamen allerlei vijandige stammen in hetzelfde gebied te wonen, wat op termijn tot talloze burgeroorlogen leidde. Tot op de dag van vandaag zorgt deze etnische verdeeldheid voor conflicten in Afrika.

De Conferentie van Berlijn besloot dat Congo aan het België van koning Leopold II (1835-1909) zou toekomen. De Belgische vorst had eerder zijn oog al laten vallen op landen als China, Japan en Borneo, en in 1868 een vergeefse poging gedaan om de Filipijnen in handen te krijgen. Met Congo kreeg België op de Conferentie van Berlijn een groot Afrikaans gebied in handen.

Duitsland kreeg Namibië toegewezen als Duits-Zuidwest-Afrika. Toen de Conferentie afgelopen was, waren er nog slechts enkele gebieden in Afrika die niet gekolonialiseerd bleven.

Gevolgen van de Conferentie van Berlijn

De Conferentie van Berlijn betekende het startpunt van een wilde scramble for Africa. Het continent werd overspoeld door Europeanen en voor de Eerste Wereldoorlog haast volledig gekolonialiseerd. Een van de belangrijkste gevolgen van de Conferentie van Berlijn was op langere termijn een serie koloniale oorlogen waarbij Europese grootmachten betrokken waren en allerlei burgeroorlogen tussen Afrikaanse stammen.

De Europese grootmachten traden vaak gewelddadig op in hun kolonie. Berucht is het bewind van Leopold II over Congo, dat aan een geschatte drie miljoen tot twintig miljoen inwoners het leven kostte. De Belgen onttrokken veel grondstoffen aan Congo, met name rubber.

Even berucht is de Namibische genocide die plaatsvond onder het koloniale bewind door Duitsland. Deze volkerenmoord wordt wel de eerste genocide van de twintigste eeuw genoemd. In de jaren 1904-1908 kwamen ongeveer 80.000 mensen in Namibië om tijdens hevige gevechten en door uitputting na opsluiting in concentratiekampen (de vader van Hermann Göring was hierbij betrokken).

Boek: Geschiedenisboeken over Afrikaanse geschiedenis
Lees ook: Kongo: Belgische avonturen in een Afrikaans land

Bronnen ▼