David Livingstone – Ontdekkingsreiziger en zendeling

De Schotse arts en zendeling David Livingstone (1813-1873) is onder meer de geschiedenisboeken ingegaan als de ontdekker van de Victoriawatervallen, de breedste watervallen van Afrika. Op latere leeftijd raakte hij vermist en werd een grote zoekactie op touw gezet.

De beroemde Schot maakte een bijzondere carrière door. Hij begon als kindarbeider in een fabriek en eindigde als nationale held. Mensen die hem kenden omschreven hem als “rusteloos, gedreven en onverzadigbaar nieuwsgierig”. Het is eigenlijk dan ook niet verwonderlijk dat Livingstone uitgroeide tot een van de grootste ontdekkingsreizigers van zijn tijd. Hij was uit het juiste hout gesneden.

David Livingstone werd op 19 maart 1813 geboren in Blantyre, een plaatsje in de buurt van Glasgow. Al op zijn tiende werd hij tewerkgesteld in een nabijgelegen katoenfabriek. De jonge David maakte hier, net als vele andere leeftijdsgenootjes, lange dagen van vaak veertien uur. In de avonduren waren de kinderen niet vrij. Ze werden geacht wakker te blijven zodat ze de avondschool konden volgen. Ondanks het vermoeiende werk dat hij overdag had uitgevoerd, had Livingstone voldoende energie om de aandacht bij de lessen te houden. Hij leerde onder meer Latijn. Eenmaal thuis studeerde hij zelfs nog verder door boeken te lezen. Met name oude reisverslagen hadden zijn interesse.

Nadat hij zijn diploma had behaald, wilde Livingstone eigenlijk als dokter en missionaris in het Verre Oosten gaan werken. De Opiumoorlogen gooiden echter roet in het eten.

Afrika

In 1841 reisde David Livingstone als missionaris voor het eerst naar Afrika. Enkele jaren later nam hij werk aan als onderzoeker. Samen met twee Engelsen, Murray en Oswald, ontdekte hij in 1849 zo het Ngamimeer (in het huidige Botswana), dat nog nooit door Europeanen was gezien. Het reizen door Afrika beviel Livingstone duidelijk goed. Hij legde veel contacten met lokale stammen en nodigde in 1852 zijn gezin uit om bij hem in Afrika te komen wonen. Niet lang hierna vatte hij het plan op om, samen met een lokale stam, heel zuidelijk Afrika tot aan Angola te onderzoeken.

Victoriawatervallen

Als eerste Europeaan reisde hij met een zogenaamde piroge (soort prauw) naar Kazembe, een koninkrijk in het huidige Zambia. En op op 17 november 1855 ontdekte hij als eerste blanke de beroemde Victoriawatervallen, op de grens tussen Zambia en Zimbabwe. De Schot was zeer onder de indruk van het natuurverschijnsel. In zijn dagboek schreef de ontdekkingsreiziger onder meer het volgende over de watervallen:

“Geen enkel ander uitzicht in Engeland kan de schoonheid hiervan overtreffen.”

…en:

“Zulke lieflijke beelden moeten de engelen met bewondering bekeken hebben tijdens hun vluchten.”

Livingstone had de gewoonte om de lokale namen te hanteren als hij bijvoorbeeld een rivier of dorp ontdekte. In het geval van de watervallen maakte hij een uitzondering. Deze vernoemde hij naar de toenmalige koningin van het Verenigd Koninkrijk, koningin Victoria. Aan de Zambiaanse zijde van de watervallen, die sinds 1989 op de werelderfgoedlijst van UNESCO staan, is tegenwoordig een standbeeld van de ontdekkingsreiziger te vinden.

Een half jaar na zijn ontdekking bereikte Livingstone de stad Quelimane in Mozambique (10 mei 1856), waarmee hij als eerste van west naar oost dwars door Afrika was getrokken. Het was de eerste gedocumenteerde reis van een Europeaan van kust naar kust.

Bron van de Nijl

Zoals wel meer ontdekkingsreizigers in die tijd, ging Livingstone op zoek naar de bronnen van de rivier de Nijl. Hij meende dat die bron zuidelijk van het eerder ontdekte Victoriameer te vinden moest zijn. In een poging de Nijl-bron te vinden vertrok Livingstone in 1866 vanuit Zanzibar zuidwaarts. Het werd een tocht vol ontberingen waarbij hij onderweg onder meer het Mweru- en het Bangweulumeer ontdekte. De Schot raakte zeer verzwakt en moest zich enkele keren door Arabische slavenhandelaren laten verzorgen. Wrang, want Livingstone had zelf een afkeer van de praktijken van deze slavenhandelaren. Hij was een voorstander van afschaffing van de slavernij.

Nadat hij in 1869 Ujiji had bereikte, reisde Livingstone in 1870, met slechts drie helpers verder. In 1871 bereikte hij de Lualaba. Livingston dacht dit de bron van de Nijl was. In werkelijkheid ging het om de bronrivier van de Kongo-rivier.

Vermist

In Europa had men al langere tijd niets meer van de ontdekkingsreiziger vernomen en begon men zich zorgen te maken. In 1871 werd Livingstone officieel als vermist opgegeven. The New York Herald besloot toen om journalist en avonturier Henry Morton Stanley op pad te sturen om Livingstone te vinden. Vanuit Zanzibar reisde deze journalist met een groot gevolg westwaarts. Na acht maanden stuitte hij bij Ujiji aan het Tanganjikameer op een blanke man. Stanley sprak de man aan met de beroemd geworden woorden:

“Doctor Livingston, I presume?”

Hij bleek inderdaad de gezochte ontdekkingsreiziger en zendeling voor zich te hebben. Stanley en Livingstone onderzochten hierna gezamenlijk het noordelijke uiteinde van het Tanganjikameer. Ze stelde vast dat het meer niet verbonden was met het Albertmeer (tegenwoordig: Mobutumeer). Na dit onderzoek keerde Stanley terug naar huis (maart 1872). Op zak had hij het dagboek van Livingstone en diens brieven en geografische verslagen.

David Livingstone en de slavenhandel

Livingstone schreef in zijn dagboeken onder meer veel over de gruwelen van de Arabische slavenhandel op het Afrikaans continent. Het bekendst is zijn beschrijving van een bloedbad dat slavenhandelaren in 1871 aanrichtten in het dorp Nyangwe (in het huidige Congo). Livingstone was ter plekke aanwezig en schreef in zijn velddagboek terwijl de moordpartij aan de gang was. Enige tijd geleden werd dit velddagboek ontcijferd. Geen eenvoudige opgave want Livingstone schreef zijn tekst vanwege papiergebrek op een oude krant en gebruikte als inkt het sap van een lokale bes. Uit het ontcijferde velddagboek blijkt dat Livingstone vreesde dat zijn eigen medewerkers meewerkten aan de slachting. Over de daders sprak de normaal gesproken vredelievende Schot zich in heftige bewoordingen uit:

“Ze zouden hun hoofden op een paal moeten steken.”

En over de slachting zelf:

“Schot na schot treft de vluchtenden (…) die luidkeels jammeren over degenen die al vermoord zijn – O, laat uw Koninkrijk komen.”

Hart in Afrika

Het verslag van Henry Morton Stanley over zijn ontmoeting met de ontdekkingsreiziger was het eerste sensationele nieuwsverhaal dat gelijktijdig aan beide kanten van de Atlantische Oceaan werd uitgebracht. Stanley vernoemde later de Livingstonewatervallen naar de Schotse zendeling.

Livingstone bleef in Afrika en overleed daar op 1 mei 1873. Zijn metgezellen begroeven zijn hart in een metalen blik onder de boom waar hij gestorven was. Het gebalsemde lichaam van de ontdekkingsreiziger werd later naar Groot-Brittannië overgebracht. April 1874 werd het lichaam bijgezet in de Westminster Abbey.

Zendeling

David Livingstone wordt vaak een zendeling genoemd. En dat was hij ook, want hij vertelde de lokale bevolking geregeld over het christelijk geloof. Opvallend is echter wel dat Livingstone gedurende de tientallen jaren dat hij in Afrika verbleef, voor zover bekend slechts één Afrikaan bekeerde. Dit was Sechele, het opperhoofd van de Bakwena-stam in het huidige Botswana. Deze man verdient de titel ‘zendeling van Afrika’ eigenlijk meer, want hij bekeerde op zijn beurt vele duizenden Afrikanen. Daarbij moet wel aangetekend worden dat het opperhoofd wat vrij in de leer was. Zo stond hij bijvoorbeeld polygamie toe.

Boek: Het logboek van de ontdekkingsreiziger
Boek: Zeevaarders en ontdekkingsreizigers

Documentaire over David Livingstone

Bronnen