Luc Tuymans, een retrospectieve

Nog tot 8 mei van dit jaar pakt BOZAR te Brussel uit met een groots opgevatte retrospectieve rond het werk van de internationaal gereputeerde Belgische kunstenaar Luc Tuymans. De tentoonstelling maakte in de voorbije twee jaar reeds grote furore in de Verenigde Staten en is nu in Brussel als eerste en tevens enigste Europese stad opengesteld voor het ruime publiek. Een kennismaking:

Een korte biografie:

De in 1958 in Mortsel bij Antwerpen geboren Luc Tuymans wordt omwille van zijn meeslepende en tegelijkertijd complexe beeldende stijl terecht beschouwd als één van de meest invloedrijke hedendaagse kunstenaars. Van 1976 tot 1982 studeerde hij Schone Kunsten te Brussel en Antwerpen, waarna hij enkele jaren later aan de Vrije Universiteit Brussel zijn diploma kunstgeschiedenis behaalde. In 1992 neemt hij in het Duitse Kassel voor het eerst deel aan de prestigieuze Documenta IX, vertegenwoordigde nadien België op de Biënnale van Venetië en nam in 2002 deel aan zijn tweede Documenta. Hij organiseerde daarenboven verscheidene solotentoonstellingen onder meer in het Tate Modern in Londen, de Mücsarnok Kunsthalle te Boedapest en in de Zacheta National Gallery of Art in Warschau. Zijn eerste retrospectieve in Amerika opende in het Wexner Center for the Arts in Columbus, Ohio om vervolgens San Francisco, Dallas en Chicago aan te doen. Werken van Tuymans zijn de dag van vandaag opgenomen in de permanente collecties van de meest vooraanstaande musea zoals onder andere het Art Institute of Chicago, het Centre George Pompidou in Parijs, de Pinakothek der Moderne in München en het Guggenheim Museum in New York.

Tuymans’ oeuvre

De belangrijkste thema’s die deze artistieke duizendpoot in zijn oeuvre aftast en op meesterlijke wijze weergeeft zijn de uiteenlopende historische gebeurtenissen en hun voorstelling ervan in de massamedia zoals bijvoorbeeld de nasleep van de Tweede Wereldoorlog, het postkoloniale tijdperk van het vroegere Belgisch-Congo en de dramatische omwentelingen na 9/11. Zijn inspiratie put hij niet alleen uit de rijke historische tradities van de Noord-Europese schilderkunst, maar ook uit de fotografie, film en televisie. Zo slaagt hij erin om een totaal nieuw perspectief te bieden van zowel het medium schilderkunst als van bredere culturele kunstvormen.

Op het eerste gezicht ogen de landschapsscènes of figuratieve voorstellingen op zijn schilderijen als relatief onschuldig of zelfs ietwat banaal. Maar achter die vermeende alledaagsheid schuilt doorgaans een diepere betekenis. Gebeurtenissen en ideeën worden door Tuymans zelden expliciet uitgedrukt, maar door allerlei hints en allusies op een subtiele wijze gesuggereerd waardoor als het ware een ambigue collage van losse fragmenten en details ontstaat. Hiermee wil hij het publiek wijzen op hun rol als toeschouwer en vaak onbewuste medeplichtige van historische evenementen.

Tuymans behandelt in zijn werken met dezelfde maatstaf een brede waaier van diverse genres zoals stillevens, landschappen en portretten. Telkenmale grijpt hij hierbij terug naar momenten uit het recente verleden en confronteert aldus de bezoeker met de vergankelijkheid van deze gebeurtenissen. Door eigentijdse krachtlijnen uit te beelden aan de hand van traditionele genres, verkent hij gelijktijdig ook de mogelijkheid om een zekere afstand te nemen van de realiteit en de wijze waarop de beleving ervan door verhaalwijzen en media worden gekenmerkt.

In zijn vroege jaren experimenteerde de kunstenaar vaak met super 8, super 16 en 35mm filmpjes. Het is dan ook niet verwonderlijk dat zijn werkwijze doorweven is van een soort filmmontage waarbij elk losstaand beeld aansluit op een ander en het feit dat deze momentopnames op hun beurt naast elkaar worden geplaatst, vormt zo de basis van een nieuwe creatieve boodschap.

Tentoongestelde werken

De zowat 75 tentoongestelde werken werden voor deze retrospectieve samengebracht vanuit de meest diverse locaties en worden voor het eerst in België getoond. Daarbij bieden ze een chronologisch overzicht van dertig jaar scheppende kunst. Door middel van in thematische reeksen gebundelde werken biedt de expositie een goed overzicht aan van niet alleen de wordingsgeschiedenis van deze artiest, maar tevens van zijn aparte werkwijze. In een eerste reeks die de titel meekreeg “At Random” ontrafelt Tuymans de grenzen van de perceptie en plaatst hiermee de toeschouwer voor een desoriënterend visueel dilemma. In deze schilderijen, zoals “The Doll” (1994) en “The Leg” (1994) komen vormen en lijnen pas moeizaam beetje bij beetje tevoorschijn uit wat op het eerste gezicht slechts een wazige achtergrond lijkt.

Een tweede, ditmaal grotendeels monochromatische reeks, “Der Architect” genaamd, belicht het thema van de Holocaust. De doeken tonen een visuele samenhang tussen de obsessie van de nazi’s met de Arische zuiverheid en de verdorvenheid van hun wreedheden. Ook hier suggereert Tuymans vooral en kan de onoplettende bezoeker misleid worden. Zo beeldt hij op het doek “K.Z.” (1998) een concentratiekamp uit, maar enkel dat deel van het kamp dat speciaal ontworpen was om de eigenlijke opzet aan het oog van buitenlandse waarnemers te onttrekken…

In een volgende reeks, “Mwana Kitoko, Beautiful White Man”, gaat de kunstenaar de confrontatie aan met de gewelddadige erfenis van zijn vaderland in Congo dat van 1908 tot 1960 een Belgische kolonie was. De tentoongestelde werken verwijzen voornamelijk naar de postkoloniale situatie en de obscure machtsnetwerken die betrokken waren bij de moord op Patrice Lumumba, de eerste democratische verkozen premier van de Democratische Republiek Congo (zie ook artikel ‘Leopold’s II koloniale erfenis’). Zo toont het doek “The Mission” (2000) de plaats waar zowel Lumumba als zijn politieke rivaal Mobutu studeerden. “Chalk” (2000) verwijst dan weer naar een verhaal waarbij Tuymans hoorde over een politieagent die twee tanden uit Lumumba’s mond haalde na diens dood.

Voorts toont de retrospectieve “Proper” een selectie van schilderijen die de kunstenaar maakte na 9/11. De doeken belichten de Amerikaanse maatschappij onder de regering van Bush. Tuymans schuift zijn visie naar voor van een land dat worstelt om weer rechtop te geraken en zich daarbij krampachtig vastklampt aan ‘properheid’ om het imago van sterkte en normaliteit op te krikken. Tot deze reeks behoort het bekende schilderij van Condoleezza Rice “The Secretary of State” (2005). Het vreemde gezichtspunt van “The Parc” (2005) suggereert dan weer de observatie van het park via een beveiligingscamera en confronteert ons op ondubbelzinnige wijze hoe ‘Big Brother’ zich in ons dagelijks leven heeft genesteld.

Tot slot bevat de tentoonstelling ook werken uit de reeks “Der diagnostische Blick”, gestoeld op beelden die hij vond in een Duits handboek voor artsen over de lichamelijke symptomen van allerlei ziekten en aandoeningen. Met deze werken wil Tuymans de nadruk vestigen op het contrast tussen het handmatige van het schilderen en het mechanische van de fotolens. Al bij al dus een niet te missen tentoonstelling over een groot hedendaags kunstenaar!

Praktische informatie inzake openingsuren: www.bozar.be

• Boek: Luc Tuymans
• Boek: Luc Tuymans – I don’ t get it