Matchfixing 1956: een voetbaltragedie

Op 25 mei 1956 besluiten vier Bosschenaren met een flinke slok op af te reizen naar Rotterdam. Zij rijden naar het woonhuis van Holland Sport-doelman Wim Landman. In hun zak hebben ze een onbekend, maar flink geldbedrag om Landman te bewegen een slechte wedstrijd te keepen tegen Den Bosch. Den Bosch moet namelijk naar de eredivisie, vinden de aangeschoten heren en de club van Landman heeft niks te winnen bij overwinning op Den Bosch.

Het is het oudst bekende voorbeeld van matchfixing in de Nederlandse voetbalgeschiedenis. Maar heeft Wim Landman, de meest stijlvolle doelman uit de geschiedenis wel echt meegewerkt aan deze competitievervalsing?

Sportjournalist Jan D. Swart schreef een boek over deze mistige affaire. Hij deed opnieuw onderzoek en kwam volgens de uitgever met een spookachtig boek getiteld Het Drama Wim Landman. ‘Spookachtig’ is een merkwaardige kwalificering voor sportgeschiedenis. En ik vraag me af hoeveel nieuws de auteur eigenlijk toevoegt aan deze veelbesproken affaire.

Als het aangeschoten viertal bij Landman aanbelt, is het al laat op de avond. Landman is in pyjama, de Brabanders stinken naar bier en hebben dan al onderling een conflict over de hoogte van het bedrag. Mogelijk hebben sommigen al een deel in eigen zak gestoken. Landman wijst ze de deur, maar de zuiderlingen geven niet op. De volgende dag reizen twee van hen opnieuw de grote rivieren over en na wat heen en weer gepraat, gooien ze een envelop met waarschijnlijk 500 gulden door de brievenbus van Wim Landman. Den Bosch wint de wedstrijd met 5-1 en Landman keept een belabberde match. Had Landman de wedstrijd inderdaad verkocht en pleegde hij daarom bijna 20 jaar later zelfmoord?

De lezer wordt wel op de proef gesteld voordat hij antwoord krijgt op zijn vragen. Pas op pagina 234 gaat het spel op de wagen. Het boek had beslist aan kracht gewonnen als de aanloop naar de tragedie zelf met de helft was ingekort. Bovendien passeert na een onduidelijk eerste hoofdstuk een bonte stoet getuigen en het zal de lezer duizelen van al de namen die de revue passeren. Dat neemt niet weg dat het op zichzelf een boeiend verhaal is dat beslist een boek verdient.

Begrijp me goed: ik vind sportgeschiedenis zonder maatschappelijke context meer een sportverslag dan een voor historici waardevol boek. En die context van de naoorlogse jaren op het breukvlak van amateur en professioneel voetbal is verdomd interessant. Al ruim voordat bij Landman de envelop op zijn deurmat viel, is er onder de tafel ‘handgeld’ betaald aan spelers die feitelijk amateur waren en dus geen stuiver mochten verdienen om de sportwaarden niet te bezoedelen. Ook Landman was niet vies van transfergeld. Bovendien willen we als lezer natuurlijk graag weten wie Landman was en wat zijn moreel besef was. Maar de schrijver heeft zich wel verslikt in de omvang van zijn boek en het aantal getuigen.

Dodelijk slachtoffers

In 1959 komt de zaak juridisch aan het rollen, dankzij een klokkenluider uit Den Bosch. Er volgt een rommelig proces. En de notulen zijn vernietigd zoals dat met veel sportarchieven is gegaan. Veel betrokkenen bij de matchfixing worden na onderzoek door de KNVB voor jaren geschorst. Voor zover ze niet al overleden zijn, want een van de vier Brabanders overlijdt kort na de deal aan een hartaanval. De suggestie wordt in het boek gewekt dat er drie dodelijk slachtoffers zijn bij dit door drank aangemoedigde voorval, maar de auteur slaagt er niet in dit ook hard te maken. Landman had immers twee mislukte huwelijke achter de rug, voordat hij zijn auto bij een spoorwegovergang parkeerde om luttele seconden later te sterven op de rails.

Landman was een gesoingeerd man. Hij was de enige voetballer die niet het elastiek van zijn voetbalbroek boven zijn navel droeg, zoals toen de gewoonte was. Met een prachtige bos haar leek hij meer op een filmster dan op een sterspeler. Een bizar ongelukje speelde hem parten. Op een trainingsavond was hij te laat bij de uitgang en moest over het hek klimmen om buiten het stadion te komen. Zijn trouwring bleef haken achter het gaas en Landman moest zijn ringvinger laten amputeren. Hij keepte verder met negen vingers en had bovendien een slechte rug, maar niemand mocht uiteraard zien dat hij een korset droeg in het doel. Hij had het op maat laten maken. Landman was een bescheiden, aimabele maar een tikje ijdele man.

Hoewel hard bewijs ontbrak, is ook Landman door de KNVB voor ruim een jaar geschorst in 1959/60. Volgens de KNVB had hij namelijk ‘in eerste instantie’ meegewerkt aan de verkoop van deze wedstrijd. Bovendien heeft hij de poging tot omkoping niet gemeld bij de KNVB zoals zou moeten. Heeft Landman de envelop met waarschijnlijk 500 gulden inderdaad ongeopend teruggegeven aan de Bosschenaren na de wedstrijd? Heeft hij eerst de wedstrijd en verkocht en kreeg hij later spijt? Wie het wil lezen vindt antwoorden in Het Drama Wim Landman van Jan D. Swart.

~ Max Dohle
Max Dohle is sporthistoricus en schrijver. Op Myjour publiceert hij over sportgeschiedenis.

Boek: Het drama Wim Landman – Jan D. Swart