Meanderen – Betekenis & herkomst

Het werkwoord meanderen is een aardrijkskundige term die vooral betrekking heeft op rivieren. Wat betekent meanderen precies? En waar komt het fenomeen meandering historisch gezien vandaan?

De betekenis van meanderen

Meanderen betekent kronkelen, slingeren, zigzag bewegen. Het begrip heeft in de aardrijkskunde betrekking op de natuurlijke loop van rivieren, die door landschappen heen kronkelen. Een meander in een rivier wordt veroorzaakt door een afnemende snelheid van het water en (logisch omdat rivieren stromen) een hoogteverschil.

Door meandering vindt er aanwas van zand of slib plaats in de binnenbochten van de rivier of beek. Door dit proces kunnen de bochten uitdijen en verschuiven. Meander of meanderen heeft in de loop der tijd ook alternatieve betekenissen gehad, zo meldt Ewoud Sanders in dienst Geoniemenwoordenboek (1995):

“Een van de hoofdornamenten in de Griekse kunst tijdens de zogeheten geometrische periode was de meander. Ook later in de oudheid werd deze randversiering – ook wel ‘sleutelrand’ of ‘Griekse rand’ genoemd – veel gebruikt in de beeldende kunst en de architectuur.”

Overigens zijn er in ons taalgebruik nog veel meer klassieke termen uit de architectuur, zoals zolder, kelder en beton…

Sanders wijst er in zijn boek op dat het woord meanderen in de loop der tijd ook gebruikt is als aanduiding voor andere zaken. Zo gebruikten Engelse schrijvers in de zestiende en zeventiende eeuw het woord bijvoorbeeld wel eens als men het had over ingewanden en hersenen. Ook in het Frans kreeg méandre rond deze tijd al een figuurlijke betekenis. Daar stond het woord synoniem voor ‘geraaskal’. Het werd bijvoorbeeld gebruikt als iemand tijdens een gesprek enorm aan het uitweiden was over een bepaalde kwestie. Die persoon was dan dus verbaal aan het ‘meanderen’.

Meandering: afkomstig uit de Oudheid

De varianten meander, meanderen en meandering zijn ontleend aan een daadwerkelijk bestaande rivier, namelijk de Menderes in Turkije, bij Büyük. Deze rivier in zuidwest Anatolië mondt uit in de Egeïsche Zee. In de Oudheid noemden de Grieken, in het gebied dat toen als Klein-Azië aangeduid werd, deze rivier Maiandros (Μαίανδρος). De rivier staat beschreven in het anonieme geschiedwerk Hellenica Oxyrhynchia, waar in Boek XII (3) onder meer gemeld wordt dat deze rivier:

“…haar bron heeft te Kelainai, de grootste stad van Phrygië, en uitstroomt in zee in de buurt van Priëne…”

Later namen de Romeinen deze benaming over en noemden de rivier Maeander. De Romeinse geschiedschrijver Plinius schreef in 77 na Chr. het volgende over de als wonderlijk beschouwde rivier:

“De Maeander, die ontspringt uit een meer op de berg Aulocrene, stroomt langs vele steden en ontvangt het water van talrijke zijrivieren. Hij kronkelt zo sterk, dat het vaak lijkt of hij helemaal op zijn uitgangspunt zal terugkeren.”

Via het Latijn is de term meander, in de betekenis van rivierbocht, voor het eerst in het Nederlands terechtgekomen in 1733.

Lees meer taalgeschiedenis, spreekwoorden en woordbetekenissen
Boek: Historische atlas van het Rivierenland

Bronnen ▼