Misbaksel – Betekenis en herkomst van het begrip

Het woord ‘misbaksel’ wordt vaak gebruikt als scheldwoord. In figuurlijke zin betekent deze term dat iemand die niet zo knap en aantrekkelijk is, ofwel een gedrocht of een waardeloos dan wel mismaakt persoon. Zo zou je het fictieve personage Quasimodo, de klokkenluider van de Notre-Dame, kunnen betitelen als een misbaksel. Hoe komen we aan dit begrip?

Synoniemen van misbaksel

Vaak wordt de term dus gebruikt als een scheldwoord voor personen of om de slechte kwaliteit van producten (met name kunst en schrijfwerk) aan te geven. Er zijn tal van synoniemen in omloop die zo ongeveer hetzelfde betekenen, zoals monster, onmens, mislukkeling, mismaakte persoon, lelijk mormel, wangedrocht, wanschepsel, apenkop, bandiet, ploert, varkenshoofd, wanproduct, lelijk creatuur of monstrum.

Afgaande op Delpher, het grootste online Nederlandse krantenarchief, wordt de term ‘misbaksel’ in elk geval al sinds 1830 in onze taal gebruikt. In de negentiende eeuw had het begrip voornamelijk betrekking op intellectuele producten, zoals slechte gedichten, boeken of schilderijen. Later, in de twintigste eeuw, begon men de term ook overdrachtelijk te gebruiken om lelijke personen mee aan te duiden. Zo lezen we in het boek van A.M. de Jong, De wereldreis van Bulletje en Boonestaak (1923-’24) de volgende passage:

“De twee Engelsche misbaksels hadden de Hollandsche kinderen al lang genoeg met hun gezeur verveeld…”

Herkomst van het begrip

Het begrip misbaksel komt oorspronkelijk uit de pottenbakkerij, die al sinds mensenheugenis bestaat. Met name tijdens de Oudheid, Grieks-Romeinse tijd en de Middeleeuwen was pottenbakken een veelvoorkomend fenomeen en was pottenbakker een veelvoorkomend beroep. Verder valt te denken en het beroemde Delfts Blauw, waar ook wel eens misbaksels geproduceerd werden.

Als een pot tijdens het bakproces brak en sneuvelde, bijvoorbeeld omdat de bakoven te heet gestookt was, werd dit een misbaksel genoemd dat meteen weggegooid werd. Dit soort stukken waren natuurlijk niet bruikbaar, je had er niets aan…

Ook interessant: Nederlandse scheldwoorden uit de geschiedenis
Boekenrubriek: Taalgeschiedenis

Bronnen ▼