Nieuw stripboek viert geboorte democratie in Griekenland

Afgelopen weekend verscheen een nieuwe historische graphic novel, een genre dat de laatste jaren sterk in opkomst is. Illustrator Alecos Papadatos en schrijver Abraham Kawa maakten samen Democracy, een stripalbum over het ontstaan van de democratie in het oude Griekenland. Bekende namen uit de geschiedenis van Athene van rond het jaar 500 v.Chr. figureren in het album, zoals democratisch hervormer en controversieel figuur Kleisthenes.

Hoewel de auteurs niet speciaal geïnspireerd zeggen te zijn door de ophef in Griekenland van de laatste jaren, waar de waarde van verkiezingsuitslagen en partijprogramma’s aan inflatie onderhevig lijkt te zijn, en waar externe machten al dan niet terecht grote invloed uitoefenen op de nationale politiek, werpt Democracy een interessant licht op de ontwikkelingen in het land waar de democratie werd uitgevonden. Door de ogen van een gewone Griek zien we de deiningen die gepaard gingen met het verdrijven van tirannie die in Athene was ontstaan en de pogingen van Kleisthenes, die wordt gezien als de belangrijkste auteur van een Atheense Grondwet, om die tirannie te beëindigen. Diezelfde Kleisthenes ontpopt zich als een demagoog, en daarmee hebben we dan ook meteen de schaduwzijde van democratie gevonden.

De jonge Atheense democratie werd al snel ernstig in haar bestaan bedreigd door de opmars van de Perzen. Door superieure militaire tactieken en door hun ijzeren discipline en standvastigheid wisten de Atheners, die zeer in de minderheid waren, de troepen van de Perzische koning Darius I bij het plaatsje Marathon te verslaan. Deze beroemde veldslag vond dezer dagen precies 2505 jaar geleden plaats, en komt dan ook voor in het stripalbum. Athene werd gered, en de democratie bleef bestaan.

In latere eeuwen heeft de Griekse overwinning steeds meer gewicht gekregen, en ‘Marathon’ ging de geschiedenisboeken in als een cruciale overwinning van de democratie op het despotisme van de Perzische monarch en, nu komen we op glibberig gebied, een overwinning van het jonge, vitale westen op het oude, decadente oosten, van Europese vrijheid op Aziatische slaafsheid, van eigenzinnige en vooruitstrevende individuen op een achterlijke horde.

De overwinning van de Atheners bij Marathon in 490 v.Chr. werd in hetzelfde rijtje geplaatst als bijvoorbeeld de overwinning van de Frankische bevelhebber Karel Martel bij Poitiers in 732, waarmee de opmars van de Arabieren werd gestopt, de Kruistochten, de val van Constantinopel aan de Turken in 1453, en het beleg van Wenen door de Ottomanen in 1529, dat slechts ternauwernood mislukte. In al deze gevallen werd Europa ‘gered’ van islamitische verovering, en daarmee, omdat de Perzen natuurlijk geen moslims waren, gered van een typisch oosters soort blind collectivisme en onderwerping aan een tiran. Nee, Europa bleef vrij en eigenzinnig, en de eerste aanslag op die ‘Europeesheid’ werd door de net democratisch geworden Atheners bij Marathon met verve afgeslagen.

Marathon is de eerste historische gebeurtenis waar Samuel Huntington naar verwijst in zijn Clash of Civilizations and the Remaking of World Order uit 1996, waarin hij de invloedrijke theorie uiteenzette dat na de val van het communisme de wereld in machtsblokken uiteen zou vallen, die elkaars concurrenten zouden zijn voor de wereldheerschappij. De belangrijkste botsing zou plaatsvinden tussen de oude vijanden, het democratische Europa en de dictatoriale oosterse/islamitische wereld, zoals dat ook in Marathon was gebeurd. De aanslagen van 11 september 2001 leken hem zelfs gelijk te geven.

Wat Huntington wat mij betreft echter over het hoofd zag is dat de ‘westerse’ ideeën van democratie al veel verder verspreid waren dan de grenzen van Europa. De zogenaamde Arabische Lente is daar een bewijs van, hoe slecht die ook lijkt te zijn afgelopen. Bovendien is het onzinnig om te zeggen dat de decadente en despotische Perzische koning in de tijd van Kleisthenes en Marathon een typisch oosters fenomeen was, waartegenover de Grieken een typisch Europees vrijheidsidee plaatsten. Tot vlak voor het jaar 500 v.Chr. kende zelfs Rome nog een koning, en de monarchie of het recht van de sterkste gold vrijwel overal in de wereld.

De Grieken bedachten inderdaad iets unieks, dat in Europa in algemene zin en op zeer lange termijn meer navolging kreeg dan in het oosten. Maar cultureel gezien herkenden de Grieken zich waarschijnlijk veel meer in de Perzen dan in de Kelten die in onze streken woonden. Van de botsende westerse en oosterse beschavingen zoals Huntington die constateert was nog geen sprake.

Hoe dan ook wisten de Atheners de Perzen te verslaan, 2505 jaar geleden, en het is waarschijnlijk dat ze daarmee een grotere invloed op de geschiedenis hebben gehad dan ze hadden kunnen voorzien. Een speciaal gevolg van de overwinning was uiteraard dat wij tegenwoordig het nog steeds over marathons hebben. Volgens de overlevering, een foutieve interpretatie van de geschiedschrijving van Herodotus, zou de Atheense soldaat Pheidippides na de overwinning bij Marathon de hele afstand tot aan Athene hebben gerend, om daar uitgeput het woord ‘nenikēkamen’ te verzuchten (‘we hebben gewonnen’), en toen dood zijn neergevallen. De afstand tussen Marathon en Athene is de afstand van het huidige atletiekonderdeel de marathon, namelijk 42.195 kilometer.

Een democratische sport

Met de herintroductie van de Olympische Spelen in 1896, een sportevenement dat is bedoeld om de naties en volkeren van de wereld nader tot elkaar te brengen, en atleten elkaar te laten bestrijden op het sportveld in plaats van het slagveld, werd de prestigieuze marathon het koningsnummer van de atletiek. Overal ter wereld organiseren steden al decennialang jaarlijks een marathon, en de eenvoud van het hardlopen maakt dat atleten overal ter wereld, uit alle lagen van de samenleving, met de nodige fysieke aanleg maar vooral veel trainingsdiscipline, de marathon kunnen lopen.

Hardlopen is een democratische sport, en dat past dan weer bij het Athene van 490 v.Chr. Het is overal ter wereld populair, en dat is in tegenspraak met de these van Huntington. De kwestie die overblijft is die van de Griekse of Europese democratie: hoe moeten we ervoor zorgen dat de Atheense overwinning op de tirannie, en de daaruit volgende ‘Europese’ waarden, ook in de toekomst een rol van betekenis blijven spelen?

~ Ties Ramekers – Histoday

• Graphic novel Democracy
• Boek: Clash of Civilizations and the Remaking of World Order