Wekelijks verschijnen er nieuwe geschiedenisboeken. Van lijvige studies tot publieksboeken en van naslagwerken tot historische strips. Op Historiek plaatsen we veel voorpublicaties en we bespreken zoveel mogelijk titels, maar alles bespreken is ondoenlijk. Daarom hebben we de rubriek ‘signalementen’. Hier plaatsen we wekelijks een bericht met daarin recent verschenen en besproken titels.

<<< Signalementen week 17 | Signalementen week 19 >>>

Selectie week 18

Churchill en de Blitz

Op Winston Churchills eerste dag als premier valt Adolf Hitler Nederland en België binnen. Polen en Tsjechoslowakije hebben al gecapituleerd. In de twaalf maanden die volgen voert Hitler een meedogenloze strijd met een eindeloze reeks bommen, die meer dan 45.000 Britten zal doden. 1940 blijkt een cruciaal jaar, waarin de toekomst van het land én de uitkomst van de oorlog afhangen van de Engelse premier. In Churchill en de Blitz beschrijft Erik Larson met behulp van dagboekfragmenten, archiefstukken en rapporten die tot voor kort geheim waren op beeldende wijze hoe Churchill het Engelse volk The Art of Being Fearless aanleerde.
Bespreking: Churchill en de Blitz
Op weg naar de hemel

Wanneer ontstond de kosmos? Zo’n 13,8 miljard jaar geleden is ons antwoord vandaag. Voor de middeleeuwse mens was dit een vraag die er niet toe deed. De mens was immers 5199 jaar voor de geboorte van Christus geschapen, en wel op 25 maart, op een vrijdag. In de middeleeuwen zag men de geschiedenis als een doorlopende lijn van de Schepping tot de Jongste Dag, waarop het Laatste Oordeel zou plaatsvinden. Op weg naar de hemel duikt in middeleeuwse kronieken, devotionele teksten en hoofse ridderromans, veelal geschreven in het Middelnederlands, voor en in opdracht van de elite van toen.
Bespreking: De middeleeuwse angst voor het hemelse gerecht
Tussen utopie en crisis

In dit boek analyseert Frits Boterman het culturele leven in Nederland tijdens het interbellum. De huidige turbulente tijd roept steeds meer vergelijkingen op met de onzekere jaren twintig en dertig, die in Europa werden getekend door de nasleep van de Eerste Wereldoorlog, de economische crisis en de opkomst van het fascisme. Hoewel de vergelijking deels terecht is, had het interbellum een heel eigen dynamiek en karakter. Botermans hoofdthese is dat de ‘oercatastrofe’ van de Eerste Wereldoorlog ook in Nederland voor een crisis der zekerheden heeft gezorgd. Vervolgens laat hij zien hoe schrijvers, kunstenaars en intellectuelen naar een antwoord zochten op die crisis.
Bespreking: Verzuiling stond intellectuele vuist tegen nationaalsocialisme in de weg
Mefisto – Roman van een carrière

Klaus Mann schreef zijn klassieke roman Mefisto in 1936, toen hij in Amsterdam woonde. Het verscheen in de Exilbibliotheek van de Nederlandse uitgever Querido, waar meer bekende Duitse schrijvers hun werk publiceerden omdat dat in Hitlers Duitsland niet meer kon. De roman van een carrière, zoals de ondertitel luidt, is een van de eerste romans die het sociaal-maatschappelijke klimaat in het Derde Rijk in beeld brengt. Klaus Mann beschrijft het opklimmen van de getalenteerde acteur Hendrik Höfgen, als gunsteling van Goering. Hij offert zijn aanvankelijk anti-fascistische en ‘cultuur-bolsjewistische’ idealen op aan zijn grenzeloze eerzucht en eindigt als theaterintendant van Hitlers staatsapparaat.
Bespreking: Een klein pact met de duivel
De man die op Thorbecke moest passen
Het jaartal 1848 staat symbool voor de overgang van conservatisme en standenmaatschappij naar liberalisme en democratie. De strijd speelde zich ook af binnen harten en hoofden. Dat gold zeker voor jonkheer Jan Nedermeijer van Rosenthal, een standsbewuste aristocraat met verlichte ideeën. Al in 1816 pleitte hij voor afschaffing van de slavernij. Van Rosenthal was een uitstekend Kamerlid. In 1849 werd hij om zijn matigende invloed gevraagd als medeformateur van het eerste kabinet-Thorbecke. Zelf werd hij minister van Justitie.
De muzikale mens
Vandaag de dag zijn mens en muziek onlosmakelijk met elkaar verbonden. Onze lange geschiedenis van muziek maken, uitvoeren en beluisteren heeft bijgedragen aan de ontwikkeling van onze soort en helpt ons te begrijpen wie wij zijn. Muziek is echter nog altijd een onderbelicht onderdeel van onze ontstaansgeschiedenis. De muzikale mens neemt ons mee op een zinderende reis door de eeuwen heen – van Bach tot The Beatles – op zoek naar de innige band tussen de mens en de muziek.
België en zijn koningen

In 1830 kiest de Belgische grondwetgever voor een erfelijke monarchie, maar door de ministeriële verantwoordelijkheid legt hij de koninklijke macht aan banden. De uitvoerende macht berust bij de regering, die politieke verantwoording is verschuldigd aan het verkozen parlement. Op die manier ontstaat een spanningsveld tussen de monarchie, die erfelijk is, en de regering, die gemandateerd is door de kiezer. De inzet van die tweestrijd is de politieke besluitvorming. De koning is slechts symbolisch het hoofd van de uitvoerende macht. Zijn ministers regeren, zij voeren het politieke beleid.
De onzichtbare vrouw
Hoe de gevaarlijkste spionne van de geallieerden de nazi’s te slim af was. Op zoek naar avontuur reist de Amerikaanse Virginia Hall begin jaren 40 af naar Europa. Wanneer de Tweede Wereldoorlog uitbreekt woont ze in Parijs. Ze besluit te vechten voor haar tweede thuis en wordt gerekruteerd door de seo, de Special Operations Executive, die zich bezighoudt met spionage en sabotage tegen de nazi’s.
Virginia blijkt een briljante spion. Maar dan maakt ze één verkeerde inschatting – met dodelijke gevolgen.
Het ravijn

Een zeldzame en aangrijpende blik op de verborgen realiteit van de Holocaust. In 2009 kreeg historicus Wendy Lower een gruwelijke foto onder ogen. De foto toont de laatste momenten van een Joods gezin en hun Oekraïense schutters aan de rand van een ravijn. Hoewel de Holocaust uitgebreid gedocumenteerd is, is dit soort foto’s zeldzaam; deze gruweldaden werden door het naziregime vakkundig buiten beeld gehouden. Het is voor Lower het begin van een zoektocht naar de oorsprong en betekenis van dit hartverscheurende beeld.
Bespreking: Een foto, een gezin en de verborgen werkelijkheid van de Holocaust
Het westelijk front

In de annalen van de militaire geschiedenis geldt het westelijk front als een symbool van de dwaasheid en zinloosheid van oorlog. Nick Lloyd laat in Het westelijk front echter zien dat dit geen verhaal is van nutteloosheid en stompzinnigheid, van onnadenkende generaals. Het is juist een epische triomf tegen alle verwachtingen in. Aan de hand van een toneel met honderden spelers en talloze plaatsen en gebeurtenissen onthult Lloyd het hele verhaal. Hij geeft de gebeurtenissen in Frankrijk en België tussen augustus 1914 en november 1918 weer vanuit het gezichtspunt van alle belangrijke combattanten, waaronder Franse, Britse, Belgische, Amerikaanse en – niet in de laatste plaats – Duitse strijdkrachten.
Oliebollen-Nel

Nelly Denies, alias ‘Oliebollen-Nel’, geldt in de jaren twintig en dertig als een ware sensatie op de Nederlandse kermissen, waar ze menig mannenhart sneller doet kloppen. Tijdens en na de Tweede Wereldoorlog raakt ze om heel andere redenen bekend, wanneer ze ervan beschuldigd wordt een gewetenloze dubbelspionne te zijn geweest. Zelf houdt ze vol dat ze haar intieme contacten met Duitse officieren alleen maar gebruikt heeft om het verzet te helpen. De officier van justitie typeert haar strafdossier als een van de moeilijkste zaken die het Bijzonder Gerechtshof ooit te behandelen kreeg, en daaraan lijkt geen woord te veel gezegd.
Crisis en controle
Boze boeren, opstandige vissers, varkenspest, mond-en-klauwzeer, de reorganisatie van het UWV, de moord op Theo van Gogh, terrorisme, MH17, aardbevingen in Groningen, tbs’er Michael P. In de ruim veertig jaar dat Tjibbe Joustra als bestuurder in de publieke sector werkzaam was, maakte hij crisis na crisis mee. Een biografie vindt hij pretentieus – ‘ik ben Churchill niet’. Memoires klinkt te romantisch. Beschouwingen zijn het, de in dit boek opgetekende observaties. Lessons learned, zoals hij het zelf noemt. Joustra wil de publieke zaak van binnenuit beschrijven. Niet vanuit bestuurskundig perspectief, maar vanuit zijn eigen ervaring. Hoe ga je om met een crisis? Wat is de verhouding tussen een minister en zijn ambtelijke staf? Wat is de rol van de volksvertegenwoordiging? Hoe ga je om met de pers? Maar ook: hoe krabbel je op als je bent gevallen?