Norman Mailer (1923-2007) – Chroniqueur van zijn tijd

“Amerikanen leiden sinds het begin van deze eeuw een dubbelleven, en onze geschiedenis beweegt zich over twee rivieren, de ene zichtbaar en de andere ondergronds. Er bestaat een politieke geschiedenis die concreet, praktisch, feitelijk nogal saai is (…) En er bestaat de ondergrondse rivier van naamloze woedende, eenzame en romantische naturen, een levende concentratie van verrukking en geweld waarop het oncontroleerbare gedroomde leven van ons land is gebaseerd.”

– The Presidential Papers

Op 10 november 2007 overleed de Amerikaanse schrijver Norman Mailer. Hij geldt als een van de grondleggers van de New Journalism, het bedrijven van journalistiek met literaire middelen. Behalve roem kleefde hem ook menig schandaal aan.

Mailer was, zo schrijft Peter Watson in Grondleggers van de moderne wereld (2001), in bepaalde opzichten voor de tweede helft van de twintigste eeuw wat George Orwell voor de eerste helft is geweest. Zowel Orwell als Mailer combineerden journalistiek met het schrijven van romans. Waar de Engelse schrijver vocht in de Spaanse Burgeroorlog, deed de Amerikaan dat in de Tweede Wereldoorlog. Zowel Orwell als Mailer schreven met hun oeuvre een kroniek van hun tijd. Orwell zette sociale misstanden op de kaart met Down and Out in Paris and London (1933) en The Road to Wiggan Pier (1937). Hij leverde met Animal Farm (1945) en 1984 (1949) twee klassiek geworden politieke romans af. Mailer beschreef in zijn boeken de roerige en gewelddadige sixties in de VS, met zijn rassenrellen en de moorden op John F. en zijn broer Robert Kennedy en Martin Luther King.

New Journalism

Norman Mailer behoort samen met Truman Capote, Hunter S. Thompson en Tom Wolfe tot de grondleggers van de New Journalism, het bedrijven van journalistiek met literaire middelen. Artikelen geschreven in deze stijl kwamen niet in kranten, maar waren te vinden in bladen als The New Yorker.

Omgekeerd verschenen al spoedig romans waarin non-fictieve elementen een rol speelden. Het bekendste voorbeeld van de literator als journalist, is nog altijd Truman Capote’s In koelen bloede (In Cold Blood, 1966). Hierin vertelt Capote het waargebeurde verhaal van de roofmoord op een boerenfamilie in het vredige Midden-Westen van de Verenigde Staten, in 2005 verfilmd als Capote.

Ook Mailers beste werk behoort tot het genre van de non-fictieroman. In 1968 publiceerde hij The Armies of the Night. History as a Novel/The Novel as History. Het handelt over de protestmars van zo’n 75.000 mensen tegen de Vietnamoorlog in Washington op 21 oktober 1967. In het boek komen verschillende historische figuren voor zoals Robert Lowell, Noam Chomsky en Dr. Spock die betrokken waren bij de anti-Vietnambeweging. Mailer figureert zelf ook in de roman, eerst als sceptische buitenstaander maar al spoedig als grimmige deelnemer. Al weet hij nog steeds niet wat te denken van links-liberalen, hippies, bloemenkinderen en revolutionairen. De gearresteerde schrijver brengt samen met hen de nacht door in de cel.

Interessant is Mailers observatie van de twee tegenover elkaar staande ‘tragische’ partijen. De soldaten, arbeidersjongens, staan tegenover de demonstranten; beschermd opgevoede jongeren uit de upper middle class. Wat Mailer met zijn roman wilde laten zien en in de ondertitel uitdrukte, is dat feiten altijd afhankelijk zijn van waarnemingen die onvermijdelijk behept zijn met de subjectiviteit van de waarnemer.

Zijn overige non-fictieve romans behandelen andere mijlpalen uit de Amerikaanse geschiedenis. A Fire on the Moon (1971) gaat over het Apollo Project waarmee de VS de Sovjet-Unie aftroefde in de ruimterace door als eerste natie een mens op de maan te laten landen. In The Fight (1975) schrijft Mailer over de legendarische bokswedstrijd tussen George Foreman en Muhammed Ali. Miami and the Siege of Chicago (1968), waarin Mailer gezien zijn rebelse natuur een raadselachtig zwak vertoont voor Richard Nixon, handelt over de Republikeinse en Democratische Conventies van 1968.

JFK

Mailer schreef biografieën over Picasso en Marilyn Monroe maar ook over de moordenaar van haar geheime minnaar, president John F. Kennedy. Oswalds Tale. An American Mystery (1996) is een boek van bijna 800 pagina’s over Lee Harvey Oswald.

Met het presidentschap van diens slachtoffer had Mailer zich al uitvoering beziggehouden in The Presidential Papers (1963) een bundeling van teksten in het teken van Kennedy’s regering. In de jaren zestig betoonde Mailer zich kritisch over het werk van de Warren Commission, de onderzoekscommissie die concludeerde dat er geen complot achter de moord op Kennedy zat. Oswald deed het alleen. Des te verbaasder waren de critici toen Mailer in Oswald’s Tale de ‘lone guman’-theorie bleek te omarmen. De auteur verklaarde zijn nieuwe standpunt door het lezen van de KGB-archieven over Oswald. Die waren beschikbaar gekomen gedurende de vroege jaren van Glasnost in de Sovjet-Unie. Mailer behandelt Oswalds leven uitvoerig, zijn overlopen naar de vijand, zijn jaren in de Sovjet-Unie, het desastreuze huwelijk met Marina en zijn vermoedelijke homoseksualiteit.

Mailers Oswald is de eenzame schutter die door de moord een voorschot op de eeuwigheid had genomen. Oswald was een stuk wrakhout op de ‘ondergrondse rivier van naamloze woedende, eenzame en romantische naturen’ die Mailer al in 1963 had beschreven. De antiheld Oswald was door slaafse aanbidding van de door de massamedia voortdurend over Amerikanen uitgestorte sporthelden en filmsterren uitgedaagd om een daad te stellen. De moord op Kennedy hoefde daarom geen verrassing te zijn. ‘Hoe meer een man bereikt, hoe meer hij er zeker van kan zijn dat de duivel zich een deel van zijn schepping toe-eigent’, aldus Mailer in The Presidential Papers. Oswald echter doodde zomaar, hij had geen motief. De schrijver besloot Oswald’s Tale dan ook met de opmerking dat…

‘America is cursed with an absurdity. There was no logic in the events and no sense in the universe’.

Dat velen er niet aan wilden dat ‘een kleine man’ als Oswald een grote figuur als Kennedy had omgebracht, kwam omdat ‘tragedy is vastly preferable to absurdity’. Mailer zag het als zijn taak Oswald een gezicht te geven, zodat het onbegrijpelijke minder onverdraaglijk wordt.

Schandalen

Het was een mooi schrijversleven dat eindigde in 2007, met de gebruikelijke akkefietjes en polemieken met collega auteurs, zoals Gore Vidal, die Mailer tot in de goed bekeken Dick Cavett Show uitvocht. Er waren ‘schandalen’. In 1960 stak hij zijn tweede vrouw neer, die het ternauwernood overleefde. Zij weigerde aangifte te doen.

Er was de groteske blunder om zich in te laten met Jack Henry Abbott, een wegens gewelddadige beroving en moord op een celgenoot veroordeelde crimineel. Deze Abbott was Mailer brieven gaan sturen waarna deze zijn literaire talent ontdekte. Mailer, onder de indruk van de door het overheidsapparaat gekwelde gevangene, pleitte voor vervroegde vrijlating van Abbott. Iemand met een uniek schrijverstalent kon volgens Mailer geen slecht mens zijn. Abbott, inmiddels volwaardig auteur met zijn als In the Belly of the Beast (1982) gebundelde brieven, kwam inderdaad vervroegd op vrije voeten. Mailers inspanningen voor de literair begaafde verschoppeling stonden niet op zichzelf. In Frankrijk was de tot levenslange gevangenisstraf veroordeelde Jean Genet vrijgelaten op voorspraak van onder anderen Jean Paul Sartre en André Gide.

Op de dag dat de New York Times een lovende recensie over Abbotts boek publiceerde, schoot deze zijn pas aangeschafte vuurwapen zonder aanleiding leeg op een jonge kelner. Mailer, belaagd door journalisten, betuigde niet eenmaal zijn medeleven met de nabestaanden en kwam met de gotspe:

‘Culture is worth a little risk. Otherwise you have a fascist society.’

~ Stef Ketelaar

Overzicht van boeken van Norman Mailer

Bronnen ▼