Het orakel van Delphi, middelpunt van de Griekse wereld

Het orakel van Delphi was in de oude Griekse wereld een belangrijk religieus centrum. Bij dit aan de god Apollo gewijde heiligdom sprak de priesteres Pythia profetieën. De oude Grieken geloofden dat de goden hier via haar hun boodschappen konden overbrengen. Heel duidelijk waren die boodschappen echter niet. Pythia verkeerde in trance als ze het woord tot de vragensteller richtte en ze stootte meestal slechts klanken uit. Gelukkig waren er echter priesters die meenden dat ze het gebrabbel van de priesters konden vertalen…

Ook de uitleg van deze priesters was vaak tamelijk onduidelijk. Hun interpretaties konden op verschillende manieren uitgelegd worden waardoor in Delphi vaak voor ieder wat wils te halen was. Voorafgaand aan belangrijke militaire campagnes trokken leiders en krijgers uit het hele Middellandse-Zeegebied en ook het Midden-Oosten daarom naar het heiligdom, in de hoop op gunstige boodschappen van de goden. En hoewel de boodschappen van het orakel vaak op verschillende manieren te interpreteren waren, werden ze wel als gezaghebbend beschouwd. Ook voor belangrijke staatszaken of religieuze en morele kwesties werd het orakel geregeld geraadpleegd.

Dat de boodschappen nogal dubbelzinnig konden zijn, blijkt ook uit een bekend verhaal van Herodotos over Croesus, de extreem rijke keizer van Lydië. Toen deze vorst overwoog een veldtocht te ondernemen tegen het Perzische rijk van Cyrus II trok hij eerst naar Delphi, in de hoop dat het orakel iets kon zeggen over de afloop. De koning ontving van het orakel de voorspelling dat “een groot rijk ten onder zou gaan.” Verheugd door deze boodschap vertrok de koning vol vertrouwen. Na verloop van tijd ontdekte hij echter dat hij de voorspelling verkeerd had geïnterpreteerd. Zijn eigen rijk ging ten onder…

Delphi was vanaf het derde millennium voor Christus een zeer belangrijke heilige plaats. Ooit zou hier het monsterlijke wezen Python hebben gewoond. Deze slang, ook wel eens Delphine genoemd, was een kind van oermoeder Gaea en woonde in de grotten van Parnassus, nabij de Golf van Korinthe, waar hij het orakel van Themis beschermde. Toen de god Apollo dit beruchte wezen versloeg, kreeg hij dus ook het orakel in handen. Op de plek waar de slang was verslagen, plaatste de god volgens de mythe een koepelvormige steen, de omphalos, die symbool stond voor de navel van de wereld. In 1913 is deze steen tijdens opgravingen gevonden tussen de restanten van de Apollotempel van Delphi.

Zeker vanaf de achtste eeuw voor Chr., toen veel Griekse steden een grote groei doormaakten, won Delphi aan invloed. Door de bevolkingstoename kwamen de heersers voor allerlei nieuwe problemen en maatschappelijke dilemma’s te staan en ontstond er behoefte aan een religieus heiligdom dat als het ware boven de partijen kon staan. Door de invloed van het orakel ontstond rond het heiligdom uiteindelijk een groot complex vol tempels, schatkamers en herbergen. Speciaal voor de in 582 v.Chr. ingestelde Pythische Spelen werd daarnaast een arena gebouwd. Voor Delphi zelf was het orakel economisch zeer interessant. Zo schrijft hoogleraar Leonard Rutgers in zijn boek over de klassieke wereld:

Het orakel van Delphi wordt tegenwoordig nog weleens het eerste consultancybedrijf uit de geschiedenis genoemd. Het bleek een zeer winstgevend businessmodel. Binnen de kortste keren vergaarde men in Delphi enorme rijkdom. En als er eens een advies verkeerd uitpakte, kon men altijd zeggen dat de ontvanger ervan het niet goed had begrepen of geïmplementeerd. Vanuit de optiek van Delphi zelf was hier sprake van een echte win-winsituatie.

De bekende presocratische filosoof Heraclitus (ca. 540-480 v.Chr.) schreef ooit: “De vorst, van wie het orakel in Delphi is, legt niet uit of verbergt niet maar geeft tekens.” Van het orakel moest men volgens de denker geen panklare antwoorden of richtlijnen verwachten. De goden, waaronder Apollo, spraken namelijk niet zoals mensen dat doen. Ze gaven hints. En de persoon die het orakel raadpleegde bevroeg in zekere zin ook zichzelf. Volgens een reisverslag van de Griekse schrijver Pausanias (ca. 115-180) was in de Apollotempel van Delphi dan ook een inscriptie te vinden met de bekende tekst: γνῶθι σαυτόν, ofwel: ‘Ken uzelve’.

Pythia

Pythia, de priesteres die de spreekbuis van de goden en in het bijzonder Apollo was, kon een keer per maand geraadpleegd worden. Als de priesteres overleed werd een nieuwe zieneres aangewezen.

Tijdens de sessies zat de Pythia altijd op een driepoot. Ze kwam niet onmiddellijk met haar uitspraak. Hier ging een hele procedure aan vooraf, waarbij onder meer dieren werden geofferd en een reinigingsritueel werd uitgevoerd. Volgens verschillende antieke bronnen verkeerde de priesteres geestelijk in hogere sferen als ze uiteindelijk de goddelijke boodschappen doorgaf. Dit zou komen doordat ze ‘goddelijke’ dampen (pneuma) inhaleerde die opstegen uit een spleet in de aarde, precies onder de tempel. Volgens de bekende Griekse historicus en filosoof Plutarchus (46-120), die zelf geruime tijd priester in Delphi was, had deze damp een wat zoetige geur. Ook zou Pythia water drinken uit een bron in de buurt van de tempel.

Moderne wetenschappers hebben zich lange tijd gebogen over de vraag hoe de priesteres precies in trance raakte. Zo werden bijvoorbeeld de fundamenten van de tempel onderzocht, in de hoop daar aanwijzingen te vinden. Steeds vond men echter slechts opborrelend grondwater, dat bovendien niet afgevoerd of ingedamd kon worden zodat nader onderzoek onmogelijk was. Begin eenentwintigste eeuw ontdekten wetenschappers uiteindelijk dat in de buurt van de tempel twee breuklijnen lopen. Rutgers:

Het is goed denkbaar dat uit deze spleten oorspronkelijk met zekere regelmaat een gas opsteeg, mogelijk ethyleen, op het moment dat deze aardplaten tegen elkaar aan schoven. Overigens trof men ook in het lokale water sporen aan van hetzelfde soort aardgas. Dat is interessant, want van ethyleen is vastgesteld dat het een hallucinerende werking kan hebben bij matige toediening. Bij inname van grotere doses gaat iemand zelfs volledig onderuit. Bovendien heeft het een zoete geur.

Helemaal zeker is daarmee echter nog niet dat de priesteres bedwelmd raakte door het gas dat uit deze breuklijnen opsteeg. Volgens sommige historici hoeft pneuma bovendien niet puur op een aards gas te duiden, maar kan het begrip ook meer filosofisch geduid worden.

Vanaf circa de derde eeuw voor Chr. nam het belang van het orakel van Delphi langzaam af. Nadat de Romeinen het heiligdom begin tweede eeuw voor Chr. veroverden, zou Delphi ook verschillende keren zijn geplunderd. Onder keizer Nero zouden bijvoorbeeld zo’n vijfhonderd beelden uit de omgeving zijn verwijderd. Dat Delphi aan belang inboette, had ook te maken met het feit dat in de Romeinse wereld andere vormen van profetie in zwang raakten, zoals droomduiding en de bestudering van weersverschijnselen en het gedrag van vogels. Keizer Theodosius I liet het heiligdom van Delphi rond 385 na Chr. definitief sluiten.

Van het heiligdom Delphi zijn verschillende ruïnes bewaard gebleven. De overgebleven resten werden in 1987 aangemerkt als werelderfgoed van Unesco. Een deel van de schatten van het oude heiligdom zijn te zien in een naastgelegen museum.

Bronnen ▼