Historicus Henk Wesseling (1937-2018) merkte in zijn biografie van Charles de Gaulle op dat timing een rol speelt in de nagedachtenis van politici: waren Hitler en Churchill allebei in 1939 overleden, dan zou de eerste herdacht worden als groot staatsman en de laatste als mislukt politicus. Philippe Pétain (1856-1951) had wat dat betreft de pech dat hij te lang leefde. De held van de Eerste Wereldoorlog zou de grootse collaborateur van de Tweede Wereldoorlog worden.
Held tijdens de Eerste Wereldoorlog
Tijdens het Interbellum genoot Pétain in Frankrijk een uitstekende reputatie. In 1934 was hij kort minister van defensie (Franse regeringen vielen snel). Eind jaren dertig dreef hij echter af richting fascisme. Met de kennis van nu had hij misschien beter niet in 1939 benoemd kunnen worden als ambassadeur bij de regering van Franco, winnaar van de Spaanse burgeroorlog.
Duitse inval 1940: terugtrekken over overgeven?
Op 10 mei 1940 vielen de Duitsers ook Frankrijk binnen. Zeven dagen later trad Pétain toe tot de regering. In juni raakten de ministers vervolgens verdeeld. Moest Frankrijk zich overgeven, of moesten de regering en de nog niet verslagen troepen evacueren? Algerije was formeel geen kolonie, maar een overzees deel van Frankrijk. Frankrijk zelf was vooralsnog verloren, maar de oorlog had eventueel vanuit Algerije voortgezet kunnen worden, aangevuld met koloniale troepen.
Premier Reynaud wilde doorvechten. De meerderheid, waaronder Pétain, wilde echter zich overgeven. Reynaud trad daarom op 16 juni af. De president benoemde vervolgens Pétain tot premier. Onder zijn leiding gaf Frankrijk zich vervolgens over. Duitsland zou het noorden van Frankrijk en de gehele Atlantische kust bezetten. De rest van Frankrijk en de koloniën zouden geregeerd worden door Pétain, vanuit de plaats Vichy, het zogeheten Vichy-regime. De regeringen van Nederland en België waren wel uitgeweken, waardoor zij de oorlog formeel voortzetten. Frankrijk had zich echter overgegeven. En Pétain ontpopte zich al snel als dictator.
Charles de Gaulle behoorde tot de kabinetsminderheid die door wilde vechten. Met de zegen van Reynaud vloog hij naar Londen, om daar op 18 juni via de radio de Fransen op te roepen door te vechten en zich bij hem in Londen aan te sluiten. De Vrije Fransen wisten Frankrijks aangeslagen blazoen te rehabiliteren.
Na de oorlog zou Pétain wegens collaboratie ter dood veroordeeld worden. Premier De Gaulle zette dat meteen om in levenslang. Pétain was immers ook oorlogsheld geweest in ’14-’18. Maar zijn reputatie lag aan diggelen.
Franse omgang met de bezetting
In een interview aan het weekblad Elsevier (8/15 juli 2017) stelde een voormalige medewerker van Helmut Kohl, Joachim Bitterlich, dat Frankrijk het recente verleden nog steeds niet verwerkt heeft. Fransen praten over de Franse Revolutie, Napoleon Bonaparte en Napoleon III, maar niet over het Vichy-regime en over de Algerijnse oorlog (1954-1962).
Bij herdenkingen van de Tweede Wereldoorlog benadrukten Franse presidenten consequent dat Pétain een verrader was. Pijnlijker dan de overgave en de collaboratie is dat het Vichy-regime vrijwillig meewerkte aan het afvoeren van joodse burgers. Pétain was ook antisemiet.
Nicolas Sarkozy (2007-2012) merkte eens op dat Pétain zowel held van de Eerste als verrader van de Tweede Wereldoorlog was. Zuiver geschiedkundig gezien klopt dat, maar in Frankrijk wegen latere fouten van de premier zwaarder. Toen in 2014 herdacht werd dat honderd jaar eerder de Eerste Wereldoorlog begon, werd gezwegen over Pétain.
Zondag 11 november 2018 werd herdacht dat honderd jaar eerder de wapenstilstand werd getekend die een einde maakte aan de Eerste Wereldoorlog. De week daarvoor maakte de Franse president Emmanuel Macron een tour langs de plaatsen waar het hevigst gevochten werd. Die woensdag merkte hij op dat ook maarschalk Pétain herdacht moest worden.
Het punt is dat Frankrijk al driekwart eeuw alles wat Fransen zelf fout deden in bezettingstijd afschuift op Pétain. Pétain stond voor dictatuur, De Gaulle voor democratie. Media, en vooral politici, zijn nu zo verontwaardigd, dat de herdenkingsweek voor Macron persoonlijk een publicitair fiasco lijkt te worden.
