Pieter de Kempeneer (1503- ca.1580) – Zuid-Nederlandse kunstschilder

Pieter de Kempeneer werd in het begin van de zestiende eeuw te Brussel geboren in een kunstminnende familie van tapijtwevers. Als schilder was hij voornamelijk werkzaam in Italië en Spanje waar hij met zijn overwegend religieus geïnspireerde schilderstukken grote faam verwierf onder de naam Pedro de Campagῆa. Een kennismaking met een man die in zijn kunstwerken op meesterlijke wijze religie en geloof een plaats wist te geven binnen de toen heersende tijdsgeest.

Jeugdjaren en opleiding

Pieter’s talent voor de schilderkunst kwam al vroeg tot uiting en onder impuls van zijn vader ging hij al op jeugdige leeftijd in de leer bij Barend van Orley (ca. 1488-1541), één van de meest toonaangevende kunstschilders en ontwerpers van kartons voor wandtapijten uit het Brusselse. Na zijn schildersopleiding bij van Orley reist de Kempeneer naar Italië waar hij kennis maakt met de renaissancestijl van het ‘Cinquecento’. Hij raakt er bevriend met kardinaal Grimani, de zoon van de Doge van Venetië en kunstliefhebber die zijn mecenas en beschermheer wordt. Na de dood van Grimani reist de Kempeneer verder door naar Rome waar hij voor het eerst in aanraking komt met het werk van Rafaël (1483-1520) dat hem in zijn verder oeuvre blijvend zal beïnvloeden.

Verder weten we uit vermeldingen in onder andere het schildershandboek van Francisco Pacheco (1564-1644) en het “Groot Schilderboeck” van de Luikse kunstschilder Gerard de Lairesse (1640-1711) dat hij in 1530 meewerkte aan één van de cartouches op een triomfboog die te Bologna werd opgericht naar aanleiding van Karel V’s keizerskroning door paus Clemens VII. Het is onduidelijk hoelang en waar de Kempeneer daarna nog in Italië verbleef, wel is zeker dat hij zich enige tijd later in het Spaanse Sevilla vestigde en daar zijn naam wijzigde in Pedro de Campaῆa.

De Spaanse periode

De Kempeneer verwierf in Sevilla met zijn religieus getinte schilderstukken die vaak gekenmerkt waren door een expressief kleurenpalet algauw grote naamsbekendheid en richtte er samen met de Spaanse maniëristische kunstschilder Luis de Vargas (1502-1568) een schildersacademie op. Luis de Morales (ca. 1509-1586), bijgenaamd “El Divino” (letterlijk: ‘De godellijke’) omwille van zijn begeestering voor mystieke religieuze schilderwerken, wordt tot één van zijn bekendste leerlingen gerekend.

Verscheidene werken van de Kempeneer uit die periode zijn te bezichtigen in buitenlandse musea zoals onder meer de “Onze-Lieve-Vrouw van de Zeven Smarten” (Musée des Beaux Arts in Besançon), “De graflegging van Christus” (Academia Carrara in het Italiaanse Bergamo), “De bekering van Maria Magdalena” (National Gallery in Londen), “Portret van een vrouw” (Städel Museum Frankfurt am Main), “De kruisiging van Christus” (Musée du Louvre) en “De Zeven Deugden” (Museo Nacional de San Carlos in Mexico-stad).

Zijn meest bekende realisatie, om niet te zeggen zijn ‘magnum opus’, is echter ongetwijfeld het meer dan drie meter hoge altaarstuk dat in een meesterlijk coloriet de kruisafneming van Christus voorstelt en nu in de ‘Sacristia Mayor’ van de kathedraal van Sevilla hangt. Ter parenthesis: in 1882 maakte de bekende beeldhouwer en schilder van historische en religieuze genrestukken, Constantin Meunier (1831-1905), er in opdracht van de Belgische regering een waarheidsgetrouwe copie van voor het Museum van Schone Kunsten van België in Brussel.

Een greep uit zijn verder oeuvre

Naast het schilderen op doek was de Kempeneer eveneens actief als retabelschilder. Tot zijn mooiste creaties behoren het Sint-Nicolaasretabel in de Mezquita van Córdoba en een polychroom altaarretabel vervaardigd in samenwerking met Antonio de Alfian (fl. 1539-1587) dat de “De Zuivering van de Heilige Maagd” uitbeeldt en in de “Capilla del Mariscal” van de kathedtaal in Sevilla staat opgesteld.

Laatste levensjaren in Brussel

In het najaar van 1562 keert hij terug naar zijn geboortestad waar hij voor de gerenommeerde tapijtweverij van Frans Ghieteels verschillende kartons schildert voor diens wandtapijten. Hij vervaardigt er onder meer in opdracht van abt François d’Avroult van de Gentse Sint-Pietersabdij de ontwerpen voor een tiendelige tapijtenreeks over het leven van de apostels Petrus en Paulus.

Voor een andere Brusselse tapijtenmanufactuur maakte hij de kartons voor een achtdelige reeks van wandtapijten die de Joodse opstanden verhalen tegen de Romeinse keizers Vespasianus en Titus. De volledige tapijtenreeks is te bekijken in het “Museo degli Arazzi flamminghi” in Marsala.

De Kempeneer zou tot aan het einde van zijn leven werkzaam blijven in Brussel. Zijn veelzijdig oeuvre maakt dat hij zonder meer kan beschouwd worden als één van de meest getalenteerde en invloedrijkste kunstschilders van zijn tijd.

Boekenrubriek: Biografieën van kunstenaars