President Thomas Jefferson sneed stukken uit de Bijbel (en maakte een nieuwe)

De Amerikaanse president Thomas Jefferson (1743-1826) liet zich inspireren door het Nieuwe Testament maar niet alles wat hij daarin las beviel hem. In het geheim maakte de founding father in 1820 daarom zijn eigen Bijbel. Met een klein mesje sneed hij alle wonderverhalen, bovennatuurlijke elementen en verwijzingen naar de goddelijkheid van Jezus uit de vier evangeliën weg en plakte de overgebleven fragmenten achter elkaar. Zo ontstond een nieuw werk: de Jeffersonbijbel.

De persoonlijke Bijbel die de zevenenzeventigjarige president vervaardigde werd nooit door hem gepubliceerd. En lange tijd was vrijwel niemand op de hoogte van het bestaan van het werk dat we tegenwoordig kennen als de Jeffersonbijbel of The Life and Morals of Jesus of Nazareth, naar de tekst op het voorblad van het bijzondere document. Jefferson bracht namelijk slechts enkele bevriende geleerden op de hoogte van zijn religieuze project, ook omdat hij zijn eigen geloofsovertuigingen graag zoveel mogelijk buiten de publiciteit wilde houden.

Voor het samenstellen van zijn Bijbel knipte Jefferson passages uit zes verschillende exemplaren van het Nieuwe Testament: twee in het Grieks, twee in het Latijn, twee in het Frans en twee in het Engels. Hij gebruikte steeds twee exemplaren per taal zodat hij teksten van zowel de voor- als achterkant van de pagina’s kon uitsnijden, zonder dat hij belangrijke passages verloor.

Ontdekking

Het bestaan van de bijzondere Bijbel kwam pas rond 1880 aan het licht, meer dan zestig jaar na het overlijden van de president. Cyrus Adler, een student aan de Johns Hopkins-universiteit in Baltimore, vond in een privébibliotheek toen enkele in stukken gesneden boeken. Toen duidelijk werd dat de boeken ooit van Jefferson waren, ging Ader op onderzoek uit en ontdekte hij dat de president ooit zijn eigen Bijbel had gefabriceerd. Een achterkleindochter van Jefferson bleek het werk te bezitten en stemde ermee in de Bijbel te verkopen aan het prestigieuze Amerikaanse Smithsonian instituut.

In Amerika is de Bijbel tegenwoordig tamelijk bekend. Tot in de jaren vijftig van de vorige eeuw ontving iedere nieuwe senator van het Amerikaanse Congres tijdens de beëdiging bijvoorbeeld een exemplaar van het bijzondere werk.

Jezus als moreel hervormer

Door politieke tegenstanders werd Thomas Jefferson geregeld weggezet als een atheïst, maar de president geloofde wel degelijk. Wel verwierp hij veel traditionele christelijke dogma’s, zoals de Drie-eenheid en de goddelijkheid van Jezus. Voor Jefferson draaide religie vooral om moraal en ethiek en moest het geloof verstandelijk benaderd worden, liefst zonder de tussenkomst van priesters of instituties. De leer van Jezus kende de president bijzonder gezag toe. Het bijbelproject was er dan ook vooral op gericht al Jezus’ waardevolle lessen uit de vier evangeliën te distilleren.

Waar veel christenen het snijden in bijbels zouden beschouwen als heiligschennis, meende de president juist goed werk te verrichten. Het manuscript toonde wat hem betreft aan dat hij een écht christen was, ofwel “een discipel van de doctrines van Jezus”. In zijn nieuwe Bijbel waren alle overbodige passages immers verwijderd en stond de kern van Jezus’ leer centraal.

Voor Jefferson was de Bijbel vooral een historisch document, gemaakt door mensen die nu eenmaal fouten maakten. De verhalen over Jezus, door de president gewaardeerd als moreel hervormer maar niet de Zoon van God, waren bovendien lang na diens overlijden opgetekend, waardoor ook veel fouten waren ontstaan.

In een interessante inleiding bij de Nederlandse vertaling van de Jeffersonbijbel uit 2016 leggen Sadije Bunjaku en Thomas Heij uit dat de staatsman Jezus beschouwde als een religieus leider die de morele lessen van de klassieke Griekse filosofen en de monotheïstische joden met een eigen ethisch systeem had verbeterd. De president had veel waardering voor de leer van bijvoorbeeld de epicuristen en stoïcijnen maar vond wel dat die een te grote nadruk legden op het eigen leven en te weinig oog hadden voor de gemeenschapszin. De vertalers:

Jezus benadrukte daarentegen juist het belang van de zorg en liefde voor de ander. Dit was volgens Jefferson een van de belangrijkste morele bijdragen van Jezus. Hij zei hierover in een brief aan William Short uit 1819: ‘Epictetus and Epicurus give us laws for governing ourselves; Jesus a supplement of the duties and charities we owe to others.’ Daarom vinden we in de Jeffersonbijbel veel fragmenten over naastenliefde – zoals de Bergrede, die een van de lievelingspassages van Jefferson was.

Een bijgelovige Jezus

In Jefferson’s persoonlijke Bijbel staat de volwassen Jezus centraal en worden dus met name die passages belicht waarin Jezus laat zien hoe mensen goed kunnen leven en God kunnen eren. Wonderen liet de president weg. In de Jeffersonbijbel zijn dus geen verhalen te vinden over duiveluitdrijvingen, Jezus loopt niet over water, water verandert niet in wijn en we lezen ook niet over de wonderbaarlijke spijziging, waarbij Jezus op miraculeuze wijze met een kleine hoeveelheid voedsel een zeer grote menigte voedt. Toch zijn in het bijzondere werk enkele opvallende verwijzingen naar de Duivel en engelen opgenomen. Bunjaku en Heij verklaren dat als volgt:

In die gevallen gaat het steeds om gelijkenissen van Jezus, waarin de Duivel symbool staat voor slechte daden. Dat Jezus zelf sprak over bovennatuurlijke zaken, verklaarde Jefferson met het feit dat Jezus een sterfelijk mens was. Ook Jezus was, net als zijn tijdgenoten, vatbaar voor bijgeloof.

Jefferson zelf was echter een man van de rede en vond de verhalen over allerhande wonderen onnodig en afleiden van de kern van de zaak. Zijn Bijbel eindigt niet geheel verrassend met het graf. Van een opgestane Heer is dus geen sprake:

Nu, op de plek waar hij was gekruisigd, was er een tuin; en in de tuin een nieuwe graftombe, waarin nog nooit iemand was gelegd. Daar legden zij Jezus, en rolden een grote steen voor de ingang van de graftombe, en vertrokken. De Jefferson Bijbel (ISVW,2014)

Traditie

Hoewel Thomas Jefferson een geheel eigen visie op God, Jezus en christendom ontwikkelde, stond die visie niet geheel op zichzelf. De president-filosoof stond onder invloed van het Verlichtingsdenken waarbij de authenticiteit van de Kerk en de Bijbel in twijfel werden getrokken. Een atheïst was Jefferson zoals al eerder aangegeven echter niet. Zoals wel meer Verlichtingsdenkers was hij duidelijk een aanhanger van het deïsme, waarin de gedachte centraal staat dat God de wereld maakte, maar niet ingrijpt in het dagelijks leven van mensen.

Op religieus vlak liet Jefferson zich ook inspireren door denkers als James Madison, Thomas Paine en met name Joseph Priestley, de belangrijkste leider van het unitarisme, een christelijke stroming die de doctrine van de Drie-eenheid en de goddelijkheid van Jezus verwerpt.

Politiek gezien was Thomas Jefferson een fervent pleitbezorger van de scheiding tussen kerk en staat. Een van zijn belangrijkste bijdragen op dit vlak was het Virginia Statute for Religious Freedom. Deze in 1786 aangenomen wet regelde de godsdienstvrijheid in de staat Virginia en zorgde ervoor dat de Anglicaanse Kerk in Virginia niet langer de staatskerk was. Het document, dat Jefferson zelf als een van zijn grootste prestaties beschouwde, legde later mede de basis voor het Eerste Amendement van de Amerikaanse Grondwet, met onder meer belangrijke bepalingen over de vrijheid van godsdienst:

Het Congres zal geen wet aannemen die betrekking heeft op het vestigen van een godsdienst, of de vrije uitoefening daarvan verbiedt; of de vrijheid van meningsuiting of de persvrijheid beperkt; of het recht van het volk beperkt om vreedzame bijeenkomsten te beleggen, en verzoeken tot de regering te richten om vergoeding van grieven.

Het oorspronkelijke manuscript van de tweeëntachtig pagina’s tellende Jefferson Bijbel bevindt zich tegenwoordig in de collectie van het National Museum of American History in Washington.

Bronnen ▼