Seurat. Meester van het pointillisme

Voor het eerst toont het Kröller-Müller Museum de belangrijke en geliefde schilderijen van Georges Seurat (1859-1891) uit de eigen collectie, zoals Le Chahut en de havengezichten aan de Franse Kanaalkust, in een bredere context binnen het oeuvre van de kunstenaar, met een invalshoek die nog niet eerder in een tentoonstelling aan bod is gekomen: het Franse symbolisme.

De opvattingen van Seurats symbolistische tijdgenoten dienen als uitgangspunt bij het duiden van de ontwikkeling en betekenis van zijn werk. Twee thema’s in Seurats oeuvre komen in de tentoonstelling naar voren, het Parijs en de Franse Kanaalkust van de late negentiende eeuw. De Franse hoofdstad, die zich in de loop van de negentiende eeuw ontwikkelt tot een moderne metropool, voorziet Seurat van talloze onderwerpen voor zijn tekeningen en figuurstukken. De tegenhangers van de taferelen uit het bruisende stadsleven zijn de verstilde zeegezichten, die Seurat maakt in de Noord-Franse kustplaatsen, waar hij vanaf 1885 de zomers doorbrengt, van Grandcamp tot Gravelines. Het Kröller-Müller brengt voor het eerst in twintig jaar de volledige serie schilderijen van Gravelines bijeen.

Seurat, uitvinder van het neo-impressionisme

Georges-Pierre Seurat werd geboren op 2 december 1859 aan 60 rue de Bondy (tegenwoordig rue René Boulanger) in Parijs. De kunstenaar is de geschiedenis ingegaan als de uitvinder van het neo-impressionisme, een ‘titel’ die hij altijd fel heeft verdedigd. Zijn werk wordt vooral geassocieerd met zijn opvallende penseelvoering in pointillistische techniek: zo’n vijftig werken schilderde hij in een combinatie van minutieuze stippen en streepjes. De individuele verfstreken in complementaire kleurcontrasten zouden in het oog van de beschouwer met elkaar mengen en zo een pulserend effect veroorzaken. Voor de kunstenaar was deze techniek, die hij ontwikkelde met behulp van actuele kleurtheorieën, een middel om de intensiteit van het licht zo treffend mogelijk te verbeelden. Ook droegen de uitgekiende kleurcontrasten en de minuscule verftoetsen bij aan de harmonie van een schilderij tot in de kleinste details.

Seurats revolutionaire werkwijze, die al snel de naam neo-impressionisme kreeg, baarde veel opzien onder zijn tijdgenoten en van 1886 tot zijn plotselinge dood in 1891 behoorde de kunstenaar tot de top van de avant-garde. Maar hoe kenmerkend het neo-impressionisme ook is voor zijn werk, een werkwijze is zelden een doel op zich. De techniek draagt bij aan de verstilling van Seurats tot de essentie teruggebrachte wereld. Het is zijn doel om een esthetica te ontwikkelen die de aandacht voor kleur en licht van de impressionisten handhaaft, maar de vluchtige, louter visuele effecten van de impressionistische schilderkunst overstijgt.

Gustave Kahn, een van de literaire symbolisten, vat Seurats streven goed samen door te stellen dat hij eerder een ‘permanent beeld’ van een voorstelling wil uitdrukken, dan de uiterlijke verschijningsvorm. Seurats hoogtijdagen vielen samen met die van het Franse literair symbolisme. In 1886 brak de jonge kunstenaar door als leider van het neo-impressionisme met zijn inmiddels wereldberoemde doek Un dimanche à la Grande Jatte.

Tot zijn plotselinge dood in 1891 behoort Seurat tot de top van de avant-garde en wisselt hij ideeën uit met gelijkgestemde jonge kunstenaars en schrijvers.

Bekijk ook: Meesterwerken van Georges Seurat
…en: Pointillisme (Divisionisme) – Kenmerken van de schildertechniek