Tekenaar Marc Verhaegen over stripboek Vincent van Gogh

Het Van Gogh Museum en de stichting EurEducation presenteren een stripboek over het leven van Vincent van Gogh. Het stripboek is gemaakt door de Vlaamse striptekenaar Marc Verhaegen, die onder meer bekend werd als hoofdtekenaar van Suske en Wiske, en scenarist Jan Kragt.

Benieuwd besloten we tekenaar Marc Verhaegen eens te benaderen. Hoe kwam hij bijvoorbeeld op het idee een strip over Van Gogh te maken? En welk verhaal krijgt de lezer in de strip voorgeschoteld over het beruchte oor van Van Gogh? Hieronder zijn Verhaegens antwoorden op deze en andere vragen te vinden.

---

Een strip over Vincent van Gogh. Hoe is het plan voor die strip geboren?

“In 2008 reeds hebben Jan en ik de overweging gemaakt dat het leuk zou zijn om over Vincent Van Gogh een strip te maken. Wij hebben toen de gemeente Zundert bezocht, vlak bij de Belgische grens. Zundert is de geboorteplaats van Vincent. Zijn vader was er dominee. En van daaruit zijn we bij het Van Goghmuseum in Amsterdam terecht gekomen. Ik heb toen enkele proefplaten gemaakt en zij waren meteen enthousiast. Het heeft nog wel een tijdje geduurd eer alles in kannen en kruiken was en het licht op groen werd gezet. Maar in april 2010 was het zover.

Striptekenaar Barbara Stok werkt in opdracht van het Van Gogh Museum ook aan een lange strip over het leven van Van Gogh. Bijten de twee strips elkaar niet?

“Nee, want onze strip beschrijft het leven van Vincent zo getrouw mogelijk, maar ook zo breed mogelijk. Wij gaan dieper in op de hindernissen die hij heeft moeten overwinnen om uiteindelijk tot zijn artistiek meesterschap te komen en wij geven een waarheidsgetrouw beeld van zijn geestelijke ineenstorting. Wij belichten de kunstenaar én de mens Van Gogh. Barbara heeft met haar opdracht meer vrijheid, vermoed ik, en zal er af en toe persoonlijke wendingen en bedenkingen bij verzinnen. Bovendien leent de karikaturale stijl van Barbara zich minder tot een autobiografisch boek, dan onze realistische stijl. Wij blijven heel dicht bij het oorspronkelijke leven van de kunstenaar. Als je ons boek leest weet je ineens heel veel achtergrondinformatie over Vincent en zijn omgeving, die veel verder gaat dan het cliché “kunstenaar werd gek en sneed zijn oor af”.

Ik heb begrepen dat jullie ook nauw hebben samengewerkt met het Van Gogh Museum. Wat moet ik me bij die samenwerking voorstellen? Toetsten ze bijvoorbeeld de verhaallijn? Hielden ze zich bezig met de manier waarop jij zaken verbeeldde?

“Wij hebben eerst intern een pittige discussie gehad over de te volgen verhaallijn, maar we hebben elkaar gevonden in een boeiend scenario. Dat hebben we aan het Van Gogh Museum voorgelegd. Zij waren het meteen eens met ons opzet, maar voor de details hebben zij uiteraard de expertise. Zij hebben ongelofelijk veel informatie. En zij gaven ons tips. Wat de tekeningen betreft waren ze over het algemeen zeer tevreden en dikwijls ook blij verrast met de manier waarop ik dingen had opgelost. De doodgraver bijvoorbeeld, vonden ze een heel leuk idee. Andere zaken, in verband met het materiaal van Vincent, vonden zij dan weer niet kloppen en die heb ik zonder problemen aangepast. Dat stelden ze enorm op prijs. En voor ons is het uiteraard ook belangrijk dat het Van Gogh Museum als één man achter de strip staat.

Was het voor jou als tekenaar extra moeilijk om tekeningen van de figuur Vincent van Gogh te maken? Iedereen kent immers de beroemde zelfportretten van Van Gogh en kan zo dus heel kritisch gaan zitten vergelijken?

“Vincent heeft enorm veel zelfportretten gemaakt. Hij experimenteerde daarin met verschillende stijlen. En op bepaalde portretten gingen zijn experimenten zelfs zo ver, dat je haast niet meer kan zien dat het om dezelfde man gaat. Ik heb mij gebaseerd op een heel duidelijke schets die Vincent van zichzelf in potlood heeft gemaakt en op enkele erg typische schilderijen die veel fysieke overeenkomsten laten zien.

En ook op het portret dat zijn vriend Russell van Vincent heeft gemaakt. Dat is een belangrijk document, omdat je hier Vincent ziet vanuit iemand anders ogen. Ook Toulouse Lautrec heeft een heel mooie schets gemaakt van Vincent Van Gogh, als hij in profiel aan een tafeltje zit in een café. Daar heb ik me ook op gebaseerd.

En natuurlijk moet je als tekenaar soms improviseren. Niemand weet precies hoe Vincent er langs achteren uit zag, dus hierin moet je je verbeelding gebruiken, en zorgen dat die zo goed mogelijk aansluit bij de mode en de haarsnit van die tijd. Documentatie is van zeer groot belang bij het maken van zulke strips. Buiten de vele boeken die ik heb gebruikt druk ik ook tientallen A-4’s af waarop ik rechtenvrije afbeeldingen heb gezet die ik op het internet vond.

Kun je iets vertellen over het studieproces? Hoe lang heeft het bijvoorbeeld geduurd voor je als tekenaar de figuur ‘Vincent van Gogh’ als karakter had? En wat zijn volgens jou precies de karakteristieke elementen die van Van Gogh Van Gogh maken?

“Ik heb een aantal schetsen gemaakt voor ik aan het verhaal ben begonnen. Dat is iets dat groeit. Je kan moeilijk zeggen dat je hem vanaf de eerste schets in de hand hebt. Naarmate we meer over hem lazen en met Louis van Tilborg praatten kwamen we te weten dat hij stug was in de omgang, zijn eigen ideeën had en die ook met vuur verdedigde en dat hij erg gevoelig was voor kritiek. Hij was een idealist ook. Zoals hij in de Borinage leefde en daar zijn nek uitstak voor de mijnwerkers, hoe hij met een alleenstaande vrouw ging samenwonen uit medelijden, dat zijn dingen die hem als mens tekenen. In brieven was hij ook altijd heel bezorgd voor zijn broer en zijn andere familieleden, een aspect dat wel eens wordt vergeten. Qua uiterlijk vielen me meteen zijn diepliggende ogen op en zijn vooruitstekend voorhoofd. Zijn hoofd heeft iets van een stormram. In zijn verschillende portretten zie je ook zijn verschillende gemoedstoestanden, vind ik. Die gaan van onzelfzeker, twijfelend, onderzoekend , affirmatief naar zelfzeker op het arrogante af. Van Gogh had een heel complex karakter. Je kunt hem trachten te benaderen, maar je zal hem nooit helemaal vatten.

Van Gogh is internationaal bekend. Zijn er plannen om de strip straks ook in bijvoorbeeld het Engels en Frans uit te brengen?

“Er komt in ieder geval een Engelstalige versie uit. Over een Franse versie is nu nog niets geweten, maar wellicht gaan we dan met een Franse uitgever samenzitten.

Het oor, de oorlel. Over het incident met Van Gogh’s oor gaan al tijden wilde verhalen rond. Volgens sommige deskundigen zou Gauguin de oorlel afgesneden hebben. Anderen zeggen dat Van Gogh het zelf deed. Welk verhaal krijgen de striplezers voorgeschoteld?

“Wij suggereren dat hij het zelf heeft gedaan. Persoonlijk twijfel ik daar zelf over. Ik denk dat het in een schermutseling met Gauguin moet zijn gebeurd. Die bewuste avond hadden de twee een dronkemansruzie. Dat ging over het feit, zo zetten wij neer en wij vermoeden dat deze versie de waarheid benadert, dat Gauguin zei dat Vincent’s werk nooit herinnerd zou worden. Waarschijnlijk hadden ze het ook over een dame van lichte zeden, waar Vincent regelmatig langs ging –Vincent had geen vrouw- en die ook door Gauguin bezocht zou zijn. Enfin, De heren kregen hoogoplopende ruzie. In onze versie loopt Vincent naar huis en grijpt het scheermes. (Wij vermoeden dat dit ook gebeurd is) Volgens Gauguin’s versie, die hij later in een brief heeft neergeschreven, is Vincent hem met dat scheermes achterna gelopen. Gauguin heeft hem toen bevolen om terug naar huis te keren. Dat is zijn versie. Persoonlijk vermoed ik dat het zo niet is gebeurd. Vincent was helemaal opgehitst, door het dolle heen. Gauguin zelf was ook geen makkelijk man, een trotse kerel, beetje hautain. En ze hadden allebei gedronken. Plus het feit dat hun meningsverschillen zich in de weken daarvoor hadden opgestapeld en tot een kookpunt waren gekomen. Die avond is de vulkaan uitgebarsten. Volgens mij hebben de heren elkaar fysiek belaagd en in die schermutseling heeft Vincent door een ongelukkige beweging de onderkant van zijn oor afgesneden. Maar dat is mijn interpretatie, die heeft het album niet gehaald. Bovendien schrijft hij nadien in een brief aan Gauguin dat hij “over wat gebeurd is” niets zal zeggen. Dat betekent dat hij beloofd heeft aan Gauguin om niets te laten uitlekken. Dus mag men er van uitgaan dat er wel degelijk iets is gebeurd.

Voortbordurend op de vorige vraag: was het moeilijk om het scenario te schrijven? Er zijn immers zoveel mythes en wilde verhalen over Van Gogh.

“De grote lijnen van het leven van Vincent Van Gogh staan vast. Daar is onderzoek naar gebeurd en het Van Gogh Museum geldt hier als de autoriteit die fictie van realiteit onderscheidt. Dat wil niet zeggen dat alles geweten is. Nee, sommige dingen komen nu nog steeds aan het licht. Zoals de inktpot in de tuin van de pastorij in Neunen of het schilderij van de molen “Le blute fin” in het museum van Zwolle. Deze recente ontdekkingen gebeuren hetzij door historisch onderzoek, hetzij door toeval. Op het internet zijn er nogal wat mythes over de figuur van Vincent Van Gogh te vinden. Louis Van Tilborg, de museumexpert, weet meestal wel te duiden wat tot het terrein van de fictie behoort. Voor ons was dat soms vrij frustrerend, omdat juist de meest sappige verhalen tot het rijk der mythes behoren. Twee hebben er wel het verhaal gehaald omdat zij het voordeel van de twijfel genoten. Het eerste is het feit dat hij verliefd is geworden op de dochter van zijn Londense hospita. Haar afwijzing heeft hem in een eerste crisis gestort. Of dit echt zo was is niet geweten, wel wordt het voor waar verteld. Het tweede feit is dat Vincent, toen hij bij zijn broer in Parijs verbleef, diens sjieke kleren droeg en bij het schilderen zijn verfborstels afkuiste aan diens sokken. Een mooi en sappig detail. Omdat er geen honderd procent zekerheid was over het wel dan niet waar zijn van dit feit, heeft het Van Gogh Museum dat detail laten staan. Verder hebben we de waan waarin Vincent verkeerde tijdens zijn zenuwtoevallen zelf moeten invullen. Dat hebben we opgelost door zijn schilderijen tegen hem te laten praten. Hierin hebben we ons een vrijheid veroorloofd en daarin heeft het Van Goghmuseum ons niets in de weg gelegd.

Als je iemand van Mars in het kort zou moeten uitleggen wie Van Gogh was, wat zou je hem / haar / het dan zeggen?

“Van Gogh was een vooruitstrevend kunstenaar, die de regels van de klassieke academische opvattingen over kunst heeft doorbroken. Hij is opengebloeid in de tijd waarin zijn tijdgenoten het impressionisme op de kaart hebben gezet. Maar Van Gogh deed meer dan zuiver impressies weergeven. Hij probeerde landschappen, stillevens en mensen naar zijn hand te zetten in heel eigen vormen en in een wervelende schilderstijl. In die zin leunt zijn werk soms eerder aan bij het expressionisme en de symboliek. Zijn kleurgebruik, penseelstreek en contrastrijke kleurcombinaties hebben expressionistische artiesten na hem sterk beïnvloed.

Je hebt duidelijk iets met de historische strip. Kun je vertellen hoe en wanneer je liefde voor dit genre geboren werd?

“In het weekblad Kuifje had je ergens in de jaren zeventig een verhaal over Mahatma Gandhi, de grondlegger van een geweldloos India. Dat maakte een diepe indruk op me. Ook de historische verhalen van Oom Wim vond ik leuk. En dan was er ook in die zeventiger jaren een reeks over Cortez de Veroveraar. Prachtige tekeningen waren dat, echt heel indrukwekkend. En dan recenter De zeven levens van de Sperwer van Gothias en Juillard. Een verzonnen verhaal tegen een historische achtergrond. Meesterlijk. Maar dat neemt niet weg dat ik ook andere reeksen kan smaken. Het grote probleem is steeds: als een reeks fictie brengt, moet die wel boeien. En in dat opzicht ben ik vrij kritisch. Een reeks waar ook een stuk geschiedenis in verweven zit, heeft bij mij een streepje voor. Je kan verhalen verzinnen zoveel je wil, het zal steeds moeilijk zijn om de geschiedenis te overtreffen.

Ik mocht van mijn moeder vroeger niet te vaak een strip openslaan. Ze had liever dat ik een ‘gewoon boek’ ging lezen. Van strips zou je maar weinig opsteken en bovendien zou het slecht zijn voor de ontwikkeling van mijn fantasie. Nu word ik zelf binnenkort vader. Kan ik mijn kind straks met een gerust hart strips laten lezen?

“Alvast proficiat! Of je je kind strips kunt laten lezen? Mij lijkt dat geen probleem. Ik denk juist dat de combinatie tussen tekst en beeld de hersenen op een bepaalde manier prikkelt en stimuleert. Heeft iemand die geen strips leest meer fantasie dan wie ze wel leest? Dat lijkt me niet wetenschappelijk bewezen. Als je het doortrekt zou je dan moeten zeggen: Veel kunst bekijken is slecht voor je ontwikkeling als kunstenaar. En dat is zeker niet zo. Neem nu Van Gogh. Die heeft zijn appetijt om zelf kunst te gaan maken ontwikkeld in de kunsthandel van zijn oom, waar hij met enorm veel kunstwerken in contact is gekomen. Of je veel van strips opsteekt, hangt af van welke strips je bedoelt. Dat is ook zo met boeken. Sommigen zijn verderfelijk en kun je maar beter van je kinderen weghouden. Ik geef voor de vuist weg twee voorbeelden; ‘Mein Kampf’ van Adolf Hitler en de werken van Markies De Sade. Mensen die boeken in het algemeen ophemelen moeten eerlijk zijn en toegeven dat ook bij de reguliere litteratuur een hoop pulp zit. Bij strips is dat ook zo, maar minder gevaarlijk. Je hebt de ontspannende familiestrips, waar de markt intussen van overspoeld wordt. Je wordt zeker niet dom door die te lezen, maar je wordt er ook niet bepaald slimmer van. Het is ontspannend entertainment en daarmee is de kous af. Niets meer en niets minder. Dan heb je een tweede soort van strips, die ik onder de noemer info-tainment zou willen plaatsen. Strips met een goed verhaal, waar je ook historische ontwikkelingen en waargebeurde feiten van opsteekt. Dat zijn de strips die wij maken. De tijd dat strips dus worden ondergewaardeerd is intussen wel voorbij. Ook de intrede van de Graphic Novel heeft daar veel toe bijgedragen. De onderwerpen van die Graphic Novel zijn voor een volwassener publiek bestemd. En vergeet ook de Manga niet, die zich tot een ouder publiek richt.

~ Yuri Visser

De strip: Vincent van Gogh, de worsteling van een kunstenaar

Trailer van de nieuwe strip: