Thomas Paine – Liberaal journalist, politicus en filosoof

De revolutionaire, liberale Brits-Amerikaanse filosoof en journalist Thomas Paine (1737-1809) speelde een belangrijke rol in de Amerikaanse Revolutie (1776) en de Franse Revolutie (1789). Met name zijn pamflet Common Sense had veel invloed op de internationale politiek en filosofie. Ook zijn zestien Crisis Papers zijn bekend.

Jonge jaren, jeugd & privéleven van Thomas Paine

Thomas Paine zag het levenslicht op 29 januari 1737 in de plaats Thetford (Norfolk) in Engeland. Zijn vader had een Quaker-achtergrond, zijn moeder was religieus van anglicaanse huize.

In 1750, hij was toen dertien jaar, begon Thomas zijn vader mee te helpen met het maken van korsetten. Daarna ging hij aan de slag bij de marine, maar dat liep uit op een mislukking. Hierna volgde een baan als belastingambtenaar, maar ook deze betrekking gaf Paine al snel op. Geen van de banen die Paine in Engeland uitoefende, bleek een succes te zijn… Paine is twee keer gehuwd geweest, eerst met Mary Lambert in 1759–1760 en in de periode 1771-1774 met Elizabeth Ollive.

Vertrek naar Amerika

In Londen ontmoette Thomas Paine in 1774 de Amerikaanse politicus, uitvinder en multitalent Benjamin Franklin (1706-1790), die hem overhaalde naar Amerika te gaan.

Op 30 januari 1774 arriveerde Paine in Philadelphia. Daar begon hij in januari 1775 te werken voor Pennsylvania Magazine. Onder meerdere pseudoniemen – zoals ‘Justice and Humanity’ – schreef hij regelmatig artikelen voor deze periodiek. Een van zijn eerste artikelen was ’African Slavery in America’, waarin Paine de slavernij afwees en veroordeelde.

Gedurende de Amerikaanse Onafhankelijkheidsoorlog (1775-1783) vocht Paine als vrijwilliger in het continentale Amerikaanse leger. In de jaren 1777-1779 trad hij op als Secretary of the Committee of Foreign Affairs voor het Amerikaanse Congres.

Belangrijkste werken van Paine – betrokkenheid bij Franse Revolutie

Op 10 januari 1776 bracht Thomas Paine zijn vijftig pagina’s tellende pamflet Common Sense (Gezond verstand) uit. Hierin stelde hij onder meer dat ‘de gewone man’ niks minder was dan iemand van adel. Verder stelde Paine in dit werk dat de kolonie Amerika vroeg of laat onvermijdelijk onafhankelijk van Engeland zou worden, omdat de banden tussen beide gebieden erg los waren geworden.

“De veronderstelling dat een continent voor altijd geregeerd kan worden door een eiland heeft iets absurds. […] We kunnen net zo goed beweren dat omdat een kind goed groeide op het drinken van melk, het nooit vlees hoeft te eten.” – Deze waarheden – Jill Lepore (p. 126-127)

Dit pamflet, waarin Paine de Amerikanen tevens opriep een eigen Magna Carta op te stellen, ging in enkele maanden 500.000 keer over de toonbank en plaveide de weg richting de Amerikaanse Onafhankelijkheidsverklaring.

Tussen 1776 en 1783 bracht Paine in totaal zestien zogenoemde Crisis Papers uit. De eerste, getiteld The American Crisis. Number I kwam uit op 19 december 1776 en begon met de woorden:

These are the times that try men’s souls…

Later publiceerde Thomas Paine nog de werken The Rights of Man (1791, 1792) The Age of Reason (1794, 1795, 1807). Dit laatste boek ging over de Verlichting en bijhorende idealen en was een anti-kerkelijk geschrift. Daarom adviseerde politicus en de latere Amerikaanse president Thomas Jefferson (1743-1826) Paine om, na publicatie van de eerste delen – die veel verkocht werden in 1794 en 1795 – de uitgave van het derde deel uit te stellen, vanwege mogelijke represailles van religieuze fanatici. Het derde deel verscheen om die reden pas in 1807.

In The Rights of Man – geschreven in de jaren 1787-1792, toen Paine weer in Engeland zat – verdedigde hij de Franse Revolutie tegen de aanvallen van Edmund Burke (1729-1797). Burke, de grondlegger van het conservatisme, had de revolutie-idealen aangevallen in zijn boek Reflections on the Revolution in France. Paines boek weerlegde Burke en was tevens een analyse van de wortels en oorzaken van deze revolutie, de algehele onvrede, armoede, werkloosheid en oorlogsstemming in Europa.

Het boek werd verboden in Engeland en de autoriteiten wilden hem arresteren, maar Paine was al naar Frankrijk vertrokken. Daar werd hij verkozen in de Nationale Conventie. Hoewel hij een oprechte republikein was, kwam hij onder Maximilien de Robespierre (1758-1794) in de gevangenis terecht. Dit omdat hij tegen de executie van koning Lodewijk XVI (1754-1793) had gestemd.

Levenseinde van Paine & blijvende invloed

Paine werd in november 1794 vrijgelaten en vertrok in 1802 of 1803 weer naar de Verenigde Staten. Dit op uitnodiging van president Thomas Jefferson. Op 8 juni 1809 overleed Thomas Paine in de stad New York.

De werken van Thomas Paine hebben tal van emancipatiebewegingen uit de geschiedenis geïnspireerd. Onder meer het feminisme, liberalisme, vrijdenkers, atheïsten, deïsten, socialisten, het abolitionisme, politiek radicalen en anarchisten. Ook politici, uitvinders en filosofen werden beïnvloed door Paines gedachtegoed, onder wie de Amerikaanse president Abraham Lincoln (1809-1865), de Britse filosoof en historicus Bertrand Russell (1872-1970) en de uitvinder Thomas Edison (1847-1931). Laatstgenoemde stelde over Paine het volgende:

I have always regarded Paine as one of the greatest of all Americans. Never have we had a sounder intelligence in this republic… It was my good fortune to encounter Thomas Paine’s works in my boyhood… it was, indeed, a revelation to me to read that great thinker’s views on political and theological subjects. Paine educated me, then, about many matters of which I had never before thought. I remember, very vividly, the flash of enlightenment that shone from Paine’s writings.

Boek: Lied der revolutie. Geschiedenis van de Amerikaanse vrijheid – Russell Shorto

Bronnen ▼