Tegenwoordig weten we dat malaria veroorzaakt wordt door een parasiet. De ziekte wordt via muggen overgedragen op de mens. Door de broedplaatsen van muggen te verkleinen en ons te beschermen met insecten afwerende middelen, is malaria vandaag de dag bijna geheel uit Europa verdwenen. Het is nog slechts iets van verre, warme landen. Iets waar je je alleen druk over hoeft te maken als je op vakantie gaat. En zelfs dan is de kans dat je daadwerkelijk een ernstige variant van malaria krijgt klein.
Dat was vroeger wel anders. Toen tierde ook in Europa de malaria welig en was men bang voor deze vreemde ziekte. Zo sloegen enkele pausen ervoor op de vlucht en lieten zij nieuwe paleizen bouwen, ver van de door malaria geteisterde gebieden. De naam malaria is een samenvoeging van de Latijnse woorden ‘mala’ en ‘aria’, respectievelijk betekenend ‘slecht’ en ‘lucht’. Aan deze naam is een legende verbonden. Een legende over een paus en een draak.
In het Rome van keizer Constantijn, in de vierde eeuw na Christus, werd het Forum Romanum, het centrum van de stad, geteisterd door een draak. Deze draak had zo’n slechte adem dat iedereen die te dichtbij kwam, erdoor werd geveld. De Romeinse bevolking was wanhopig, maar niemand kon iets tegen de draak doen. Niet de gewone mensen, of de helden, zelfs niet de priesters. In hun wanhoop keerde de bevolking zich tot de enige man die het nog niet geprobeerd had: paus Sylvester I. De paus gaf gehoor aan hun gebeden en stemde toe het probleem van de draak op te lossen.
Op de vooravond van zijn confrontatie met de draak bad de paus vurig tot de Maagd Maria om hulp en kracht. In een visioen sprak zij tot hem en zei hem dat hij zich geen zorgen hoefde te maken en dat hij de draak zou overwinnen. Gesterkt door zijn visioen trad Sylvester de draak de volgende ochtend dapper tegemoet. Gewapend met niets anders dan een zijden draad en een kruisbeeld stapte hij op de draak af, terwijl de bevolking van Rome ademloos toekeek. De draak was echter zo onder de indruk van het rotsvaste geloof van Sylvester, dat hij vergat de paus aan te vallen of te vergiftigen met zijn adem. In plaats daarvan was hij zo verdwaasd dat hij zich met gemak liet knevelen met de zijden draad. Sylvester bracht hem vervolgens de genadeklap toe met het kruisbeeld. De draak was verslagen en de bevolking van Rome gered. Er zou niemand meer sterven aan de slechte adem (lucht) van de draak.
Dat dit verhaal in verband wordt gebracht met de ziekte malaria, is goed te verklaren. Het Forum Romanum was, voordat het bebouwd werd, een moerassig gebied en ook na bebouwing bevonden zich er nog verscheidene bronnen en ander stilstaand water. Dit maakte de plek tot een prima broedplaats voor muggen. Niet gek dus dat hier veel malaria voorkwam.
Moerassen staan daarnaast ook bekend om de bedompte lucht die er vaak hangt. Voordat men parasieten ontdekte en malaria in verband bracht met een muggenbeet, dacht men dat de ziekte veroorzaakt werd door deze slechte lucht en op deze manier verspreid werd.
Het verhaal van de draak met de slechte adem is een verhaal waarin men probeerde iets te verklaren wat men niet begreep, zoals het geval is bij veel van de mythen en sagen die ons zijn overgeleverd. En is een mug, als je hem vele malen uitvergroot, eigenlijk niet ook een soort draak?
Boek: Draken. Beesten van verbeelding
Bronnen ▼
– Verhuyck, L., SPQR. Anekdotische reisgids voor Rome (Amsterdam 2015)
