Van kannibalistische sledehonden tot selfies op de Mount Everest

Voor ontdekkingsreizigers en avonturiers is er veel veranderd sinds de Brit Robert Falcon Scott en de Noor Roald Amundsen in 1910 afzonderlijk van elkaar begonnen aan hun expeditie om als eerste de Zuidpool te bereiken. Behalve dat zelfs de meest verafgelegen gebieden inmiddels grotendeels in kaart zijn gebracht, is de reisuitrusting er technisch enorm op vooruit gegaan. Sextanten en kompassen zijn vervangen door gps-navigators, droge biscuits door voedzame, vacuüm verpakte maaltijden. Slaapzakken zijn niet langer gemaakt van rendierhuid of ander natuurlijke materialen, maar van minder zwaar synthetisch materiaal dat evenveel warmte geeft. Laptops en iPads behoren tegenwoordig net zo goed tot de standaarduitrusting als stevige schoenen en een sneeuwbril.

De uitrusting van ontdekkingsreizigers staat centraal in het boek ‘Bepakt en gezakt’ waarin vijfentwintig ontdekkingsreizen van vroeger en nu behandeld worden. De auteur, Ed Stafford, begint met Nellie Bly, de Amerikaanse journaliste die in de jaren 1889-1890 sneller de wereld rondreisde dan Jules Vernes hoofdpersoon in ‘De reis om de wereld in 80 dagen’. Hij eindigt met Laura Bingham (zijn echtgenote), die in 2018 met twee andere vrouwen als eerste team de bron van de Essequibo in Guyana vond en daarna de complete rivier afvoer. Eén van de hoofdstukken gaat over Staffords eigen expeditie in de periode 2008-2010 toen hij als eerste persoon te voet de loop van de Amazone volgde. Alle verhalen zijn rijkelijk geïllustreerd met schitterend fotomateriaal, in zwart-wit en kleur.

Helden

Stafford schrijft dat hij al sinds zijn jeugd gefascineerd is door de verhalen van de grote poolreizigers. “De helden van mijn kindertijd”, zo vult hij aan, “waren globetrotters, solozeilers, beklimmers van de Everest en legendarische avonturiers als Sir Ranulph Fiennes.” (Fiennes reisde in de periode 1979-1982 als eerste de wereld rond via de polen, zoals in het boek beschreven wordt.) Na zijn carrière als Britse legerkapitein voelde Stafford een drang om “iets verbazingwekkends” te doen. Dat bracht hem dus in het Amazonegebied, waar hij in 860 dagen 8000 kilometer door de jungle aflegde, wat hem een vermelding in het Guinness Book of Records opleverde. Wat dat betreft is hij als auteur dus een ervaringsdeskundige, ook al beschrijft hij niet alleen jungletochten maar ook poolexpedities, zeereizen, bergbeklimmingen en diepzeeavonturen. Elk verhaal begint met een prachtige tekening van verschillende uitrustingstukken, die allemaal in de tekst verder toegelicht worden.

Dromedarissen

Vrijwel elk verhaal bevat feiten om je over te verwonderen. Zo introduceert de schrijver in zijn beschrijving van de Zuidpoolexpeditie van Roald Amundsen de strategie die hij dog-eat-dog noemt. Tijdens de reis werden de zwakkere sledehonden telkens gedood en gevoerd aan hun sterkere soortgenoten. Stafford:

“Velen van [Robert] Scotts mannen waren lichtelijk ontzet om dit kannibalisme onder de honden, maar hadden er vreemd genoeg minder moeite mee om hun eigen paarden op te eten.”

Van het opeten van haar lastdieren was tijdens de trektocht van Robyn Davidson door de onherbergzame outback van West-Australië in 1977 geen sprake. Gedurende haar negen maanden durende reis werd ze vergezeld door vier dromedarissen (in het boek kamelen genoemd, in het Engels is er geen onderscheid) en haar hond Diggity. Tegenwoordig leven er 1,2 miljoen dromedarissen in het wild in Australië, allemaal nakomelingen van degenen die in de negentiende eeuw met hun trainers uit Afghanistan en India kwamen om te helpen bij de aanleg van telegraafverbindingen en spoorwegen. Tijdens de reis van Davidson waren het er nog slechts een stuk of 10.000 en één minder – een hengst die ze moest afschieten omdat hij en twee anderen het hadden voorzien op haar merrie.

Muskietennetten

Dieren komen in de verhalen vaker terug in de vorm van een bedreiging. Tijdens zijn expedities in de jungles van Zuid-Amerika, met zijn zoektocht naar de verloren stad ‘Z’ als laatste onderneming, beschermden de Britse luitenant-kolonel Percy Fawcett en zijn expeditieleden zich gedurende de nachten met muskietennetten. ‘s Ochtends zaten de netten onder het bloed als vleermuizen zich hadden uitgeleefd op elk stukje huid dat tegen het net had gelegen. Eens werd de ontdekkingsreiziger gebeten door een bosmeester, volgens de schrijver “een zeldzame, zeer giftige slang”. Hij schoot het reptiel dood met zijn Webley-revolver, maar kon niet voorkomen dat het dier hem beet. Een tabakszakje in zijn borstzakje, waarin het beest zijn tanden zette, was echter zijn redding. Vele decennia later ging het tijdens de expeditie van Laura Bingham ook bijna mis, zo vertelt Stafford, toen één van haar expeditiegenoten met haar voet door een verrot stuk hout schoot waarin een lanspuntslang lag te slapen. Was de vrouw gebeten, dan had ze binnen twintig minuten dood kunnen zijn.

Interessant is ook Staffords vergelijking van de eerste beklimming van de Mount Everest, in 1953 uitgevoerd door Sir Edmund Hillary, met hedendaagse beklimmingen. Hij deelt mede dat voorafgaand aan het eerste gebruik van kunststof klimschoenen in 1978 één op de twee klimmers ten minste één teen kwijtraakte door bevriezing. “Voor kouwelijke bergbeklimmers” is er volgens hem tegenwoordig “zelfs een serie elektrisch verwarmde inlegzolen op sokken ontwikkeld”. Waar in de beginjaren communicatie op de top onmogelijk was, brachten zware, onhandzame satelliettelefoons daarin op een gegeven moment verschil. Stafford:

“Tegenwoordig kun je op de top van de Everest een 4G-signaal ontvangen, waardoor je met je smartphone elk uur weerupdates kunt downloaden, maar ook je locatie kunt verzenden en selfies op de top direct op sociale media kunt plaatsen.”

Een andere reis die behandeld wordt is de Kon-Tiki-expeditie van de Noor Thor Heyerdal. In 1947 reisde hij met vier anderen op een nagebouwd Incavlot van Peru naar Polynesië om te bewijzen dat de inheemse Zuid-Amerikanen eeuwen geleden deze afstand konden hebben afgelegd. Verwijzingen naar de geschiedenis zoals deze zijn volop aanwezig in het boek, waardoor het voor geschiedenisliefhebbers met belangstelling voor avontuurlijke reizen extra interessant is.

Boodschap

De prachtige tekeningen en foto’s, ter ondersteuning van de boeiende en met passie geschreven teksten, maken deze publicatie een mooi bezit, zowel om op je gemak door te bladeren als om van begin tot eind aandachtig te lezen. De auteur geeft de lezer ook een serieuze boodschap mee, want door toedoen van de mens, waarvan de bijzondere prestaties in dit boek geëerd worden, is de natuur er slecht aan toe, zo zag hij met eigen ogen toen hij in het Amazonegebied de verwoestende gevolgen aanschouwde van niet-duurzame ontbossing en ontginning. Het is wrang dat veel van de ontdekkingsreizigers van toen de aanzet hebben gegeven tot de vervuiling van nu.

Boek: Bepakt en gezakt – Ed Stafford