“Een complexe man vol tegenstellingen”, zo omschrijft auteur Richard Stengel de oud-president van Zuid-Afrika, Nelson Mandela. In zijn nieuwste boek Mandela, over leven, liefde & leiderschap legt hij uit hoe deze complexe man is geworden tot een groot wereldleider.
Richard Stengel, hoofdredacteur van Time Magazine, volgde Nelson Mandela drie jaar lang voor het schrijven van diens autobiografie: De lange weg naar de vrijheid. Drie jaren die diepe indruk maakten op de Amerikaanse schrijver die zelf lang in Zuid-Afrika woonde. Hij werd onderdeel van Mandela’s grote familie, die bestaat uit miljoenen Zuid-Afrikanen, maar leerde ook de intieme kanten kennen van de voormalige Zuid-Afrikaanse president.
Hij bezocht het kleine kamertje op Robbeneiland waar Mandela werd gevormd en trouwde, op advies van Mandela, met een Zuid-Afrikaanse vrouw. Stengel kreeg een kijkje achter het masker van de wereldleider die zich als geen ander weet aan te passen aan zijn omgeving. Dat kijkje wil hij de lezer die minder dicht bij Mandela komt, ook gunnen. Want in die drie jaar raakte Stengel gefascineerd door Mandela: “Vaak stelde ik mij de vraag: ‘Wat zou Nelson Mandela doen?’ Het was een intense oefening. Het maakte van mij althans op die momenten een beter mens…”
De levenslessen die in het boek worden beschreven zijn niet zomaar clichés, maar goed onderbouwd met historische voorbeelden. Zo wordt de levensles “Ken je vijanden” geïllustreerd met de informatie die Mandela voor zijn eerste bezoek aan president Pieter Willem Botha verzamelde om daarmee indruk te maken. Hij had niet alleen Botha’s taal geleerd, maar wist ook alle generaals uit de boerenoorlogen op te noemen. Die geschiedenis gebruikte hij vervolgens om parallellen te trekken met de ideeën van het ANC.
Een ander mooi voorbeeld geeft de levensles ‘Wees beheerst’. In 1993, na de moord op Chris Hani, een belangrijke ANC-leider en concurrent van Nelson Mandela, nam Mandela de nationale persconferentie voor zijn rekening. Tijdens zijn toespraak roept de ANC-leider de volgelingen van de radicale Hani op tot rust en kalmte.
Maar Stengel noemt ook een mooi voorbeeld waarbij Mandela in 1991 zelf ‘slachtoffer’ wordt van zijn eigen tactiek: “Mandela herkende de strategie van De Klerk niet als een poging om zijn vertrouwen te winnen. Hij was zelf het slachtoffer van die blinde vlek die hij bij anderen herkende en gebruikte. (…) De Klerk is de oorzaak van één van de weinige keren dat Mandela in het openbaar boos werd.”
Gevangenschap
Hoe hield Nelson Mandela het zo lang vol in de gevangenis? Die vraag komt in dit boek uitgebreid aan bod. Volgens Stengel veranderde Mandela op Robbeneiland van een opgejaagde, gewelddadige mensenrechtenactivist tot een kalme leider. Hij paste zich aan, leerde de Afrikaanse taal (de ’taal van de vijand’) en liet zich in het openbaar niet zien in gevangeniskostuum, om de eerste indruk niet te verpesten. Mandela profileerde zich steeds meer als leider en werd de vader van het Zuid-Afrikaanse volk. Mandela had in zijn leven verschillende leermeesters, zijn afstandelijke vader, de koning die hem opvoedde, historische figuren als Winston Churchill en Haile Selassie. Maar volgens Stengel heeft geen van zijn ‘ leermeesters’ zoveel invloed gehad op zijn karakter als de 27 jaar gevangenschap.
In dit boek wordt Mandela niet neergezet als ´de grote held´, maar wel als een bewonderenswaardig en krachtig figuur. Als een man met een goed doordachte levenstactiek, die graag wordt bewonderd. Die tactiek geeft meteen de treurige kant aan van de wereldleider die het grootste deel van zijn leven werd beschouwd als tweederangsburger en die een groter verantwoordelijkheidsgevoel heeft naar zijn volk dan zijn naasten. Stengel beschrijft aan het eind van het boek ook Mandela’s steeds terugkerende afstandelijkheid: “Ik zou een leugenaar zijn als ik zei dat ik diezelfde intimiteit nogmaals met hem heb mogen delen of dat ik niet verlangde om dat weer te kunnen ervaren. (…) Ik vond het fijn dat hij mij eens van zijn zoons noemde, en ik hield van hem, maar ik weet ook dat ik miljoenen broers en zusters heb.”
