Weer thuis en nu? (#9)

Ik begon met schrijven toen de reis nog in volle gang was. Mijn medereizigers schreven de afgelopen dagen over de plekken, het programma, de indrukken. Zelf had ik de behoefte om te schrijven over hetgeen er met je gebeurt als je deelneemt aan deze studiereis:

Al die tijd die ik hier ben, die wij hier samen zijn, probeer ik op de lange ritten in de bus mijn gevoelens en gedachten onder woorden te brengen. Wat is het dat deze reis zo bijzonder maakt? Waarom wordt je zo geraakt? Uiteraard, het is de geschiedenis op de plekken zelf ervaren, het zijn de getuigenissen, die op de plekken die we bezoeken worden voorgelezen waardoor de geschiedenis dicht bij je komt. Maar het is meer dan alleen feiten en cijfers, het is meer dan de emotie van verschrikking, verbazing en verdriet.

Als Nederlandse met Duitse achtergrond blijft het me intrigeren dat wij deze reis samen met Duitsers en Polen maken. Elke deelnemer uit een land met een eigen geschiedenis, die toch de geschiedenis van ons allen is. Hoe beginnen wij aan deze reis, ieder voor zich? Speelt het een rol dat we uit het land van de dader komen, uit het land van de collaborateur of uit het land van het slachtoffer?

Persoonlijk ervaar ik hier dat nationaliteit geen rol speelt. Ik zie en ervaar dat mensen in staat zijn om dit elkaar aan te doen, dat mensen geen enkele moeite leken te hebben anderen door onmenselijk handelen onbegrijpelijk en afschuwelijk leed aan te doen. Ik leer hier op de gruwelijkste plekken uit onze geschiedenis de donkere kanten van de mens kennen. Het gaat niet om je nationaliteit, het is vooral de confrontatie met jezelf als mens.

Wie ben ik, zit dit kwaad ook in mij? Wat had ik gedaan? Meegedaan? Weggekeken? Geholpen? Welke keuze had ik gemaakt in een tijd waarvan ik alleen door informatie kan proberen mij een beeld te vormen?

70 jaar later in een leven van vrijheid en alle denkbare mogelijkheden stel ik mezelf in eerste instantie gerust dat ik uiteraard de juiste, de goede keuze had gemaakt. Maar is dat zo? Hoeveel van het kwaad in de mens komt naar boven op het moment dat je in onvrijheid leeft, als je angst hebt, als het gaat om jouw leven, jouw overleven? Waartoe ben je in staat als je er zelf beter van wordt, als het niet om jou maar om een ander gaat, als je je huid kan redden door je mond te houden? Hoeveel van onmenselijkheid en egoïsme heb ik in me, hier en nu, in mijn dagelijks leven en in de omgang met anderen?

Terugblikkend op mijn leven tot dusver kan ik zeggen dat achteraf gezien de keuzes die ik in bepaalde situaties maakte intuïtief de juiste waren, maar dat is achteraf. Welke keuze zou ik in een situatie als die tijdens de Tweede Wereldoorlog hebben gemaakt, ook intuïtief de juiste?

Ik sta met mijn gedachten niet alleen. Uit de diepe en intense gesprekken met de anderen blijkt, dat iedereen zich geconfronteerd ziet met zichzelf als mens. Deze gesprekken zijn waardevolle ervaringen die een ieder hier opdoet. Door gedachten met elkaar te delen kom je dieper tot jezelf. We steunen elkaar, in het verdriet, de emoties, door een hand op je arm, de vraag ‘gaat het?’, de stille blik ‘je bent niet alleen’. Meer dan dat steunen we elkaar ook door open en eerlijk naar elkaar te luisteren, door in staat te zijn onze eigen ‘unzulänglichkeiten’ en de twijfels over onze goedheid met elkaar te delen. Deze diepte en openheid maakt dat we leren, geruststellend op onszelf en onze keuzes te blijven vertrouwen, dat we de hoop in onszelf en voor een heel klein beetje ook in de mensheid en het leven niet kwijtraken.

Deze reis is zo veel meer dan geschiedenis, feiten en cijfers, zo veel meer dan een terugblik naar wat er ‘toen’ is gebeurd. Te zien hoe de verschillende generaties hier met elkaar en van elkaar leren is een bijzondere ervaring. Je laat het gehoorde niet in het verleden. Je neemt het bewust en onbewust mee naar het heden en vooral, je neemt zo ongelofelijk veel mee naar de toekomst. De indrukken en ervaringen vormen ons, door het gezamenlijk delen ervan rijpen we, worden we verrijkt. Een ieder neemt individueel deze ervaringen mee als we afscheid nemen van elkaar om weer terug te keren in ons ‘alledaagse’ leven.’

En nu zijn we dus weer thuis. Iedereen begon aan deze reis met verwachtingen, iedereen had een reden om deze reis te maken. En iedereen zal met veel ervaringen rijker op zijn of haar eigen weg verdergaan.

Maar niemand zal deze reis ooit vergeten. Niet de plekken, de emoties, de gesprekken, niet het samen ervaren, het samen delen en de openheid voor elkaar en met elkaar. Naast al het ‘zware’ deelden we ook de ontlading van onze emoties, het tranen lachen en grappen maken en zo zijn nu mensen mij dierbaar die ik niet kende toen ik afgelopen week vrijdag in de trein stapte. Wij zullen hopelijk allen na deze reis milder, oprechter en vaker zonder voorbehoud onze medemens bejegenen en daarbij dicht bij onszelf blijven staan.

Dit is wat deze reis zo bijzonder maakt en deze ervaring wens ik een ieder toe.

~ Dorothée Kaiser (45), projectmedewerker afdeling Herdenken & Vieren bij het Nationaal Comité 4 en 5 mei, bij deze studiereis begeleider en tolk

Dit was het laatste en afsluitende blog.
Een overzicht van de geplaatste berichten is hier te vinden.

Stichting Sobibor organiseert twee reizen per jaar: in april een 4-daagse herdenkingsreis naar Sobibor voor nabestaanden en in oktober een 7-daagse studiereis naar de Aktion Reinhard kampen in Polen. Voor meer informatie kan je mailen naar [email protected]