Wim Pijbes kan me nog meer vertellen

Vanwege alle jubelberichten over het Rijksmuseum durf ik het haast niet te zeggen. Vorig jaar bracht ik een bezoek aan het vernieuwde Rijks en ik kwam er niet opgewekt vandaan. Het museum stelde me teleur. Ik was verbaasd dat een museum met zoveel prachtige historische objecten zo weinig historische verhalen vertelt. Voor duiding en context hoef je in het museum namelijk niet te zijn. Je mag met open mond naar prachtige objecten kijken (en een selfie maken bij de Nachtwacht).

Na afloop van mijn eerste bezoek sprak ik kort met Gijs van der Ham, conservator geschiedenis van het Rijksmuseum. Hij legde uit wat ik wel wist, namelijk dat “het Rijksmuseum geen geschiedenismuseum is maar een museum vol historische objecten”.

En dat zijn dus duidelijk twee verschillende zaken. Maar een museum dat over zoveel topmateriaal beschikt en in de praktijk door velen toch gezien wordt als een soort nationaal historisch museum, mag wel iets meer doceren.

Aan de afdeling geschiedenis van het Rijksmuseum ligt het vermoedelijk niet. Die vertellen graag, dat blijkt ook wel uit het prachtige boek dat Gijs van der Ham vorig jaar publiceerde: De geschiedenis van Nederland in 100 voorwerpen. Dit boek werd uitgebracht naar aanleiding van de heropening van het museum, maar staat er eigenlijk in schril contrast mee. Gijs van der Ham geeft in zijn werk namelijk wél de context bij al die prachtige objecten die in het Rijks te vinden zijn. Helaas is zijn boek wat te kolossaal om echt als gids mee te nemen naar het museum.

Dat de afdeling geschiedenis graag vertelt blijkt ook wel uit de berichtenreeks die nog voor de opening op Historiek werd gepubliceerd. Conservatoren geschiedenis schreven hierin verhalen over bijzondere objecten die geselecteerd waren voor het nieuwe museum. Met die verhalen in het achterhoofd was het bezoek voor mij alweer een stukje interessanter maar ik verbaasde me erover dat in het museum zelf zo weinig van die cruciale achtergrondinformatie werd gegeven. De objecten schreeuwen erom. Zonder die verhalen stellen ze zo weinig voor…

Velen zullen nu de schouders ophalen als ze in een vitrine een paar vale mutsen zien. Vertel ze het bijzondere verhaal dat aan die mutsen verbonden is en bezoekers vergeten het voorlopig niet. Of geef wat achtergrondinformatie over de prachtige William Rex of over de kroon van Ardra. Die paar zinnetjes die nu op kleine bordjes staan geschreven schieten tekort.

Tijdens mijn eerste bezoek aan het vernieuwde Rijksmuseum werd ik vergezeld door iemand die duidelijk minder met geschiedenis heeft dan ik en misschien wel symbool kan staan voor een flink deel van Nederland. Bij het zien van een portret van Willem van Oranje, ging er ergens in de verte bij hem een lampje branden. Gelukkig. Maar hoe het precies allemaal zat wist hij eigenlijk niet meer.

“Willem van Oranje, dat was toch de eerste koning van Nederland?”

Het is treurig dat het Rijksmuseum niet de intentie lijkt te hebben om het historisch besef van geïnteresseerde leken wat op te vijzelen. Ik kon mijn gezelschap zonder probleem op de mouw spelden dat Willem van Oranje getrouwd was met Kenau Simonsdochter Hasselaer en dat uit dit huwelijk de gebroeders Johan en Cornelis de Witt geboren werden. Het Rijksmuseum corrigeerde me niet.

Wim Pijbes lijkt een museum vooral als een verzameling mooie historische objecten te zien. En als een culturele instelling die bovenal andere grote internationale musea moet imponeren. Ongetwijfeld kent hij zelf wel veel van de prachtige verhalen die achter de grote en kleine museumstukken schuilgaan. Die verhalen vertellen, doet hij in zijn museum echter. Vermoedelijk omdat de extra panelen of touchscreens die daarvoor nodig zijn, de esthetiek van ‘zijn museum’ aantasten. Pijbes vergeet dan echter dat het goed vertellen van geschiedenisverhalen ook kunst is.

Wim Pijbes gaat de geschiedenisboeken in als de directeur die het beroemde Rijksmuseum heropende, bezoekersrecord na bezoekersrecord boekte en een neusje had voor museummarketing. En als de directeur die uitgeroepen werd tot ‘Nederlander van het jaar’ en samen met Barack Obama bij de Nachtwacht op de foto mocht.

Hij zal echter niet herinnerd worden als de museumdirecteur die de Nederlanders historisch besef bijbracht. En dat is zonde. En misschien wel schandalig, als je kijkt naar de schatkamers die hij tot zijn beschikking heeft.

Lees ook de reactie van Rijksmuseum-conservator Gijs van der Ham: ‘Het Rijksmuseum vertelt wél verhalen’