De achterkant van troost

Ze passen in de palm van haar hand, naast elkaar, twee blozende popjes van broos porselein. En in hetzelfde doosje waarin ze verpakt waren zit ook nog een stukje zeep en een waslapje van badstof.

Coba van Strien, 12 jaar, krijgt nooit wat, niemand in haar klas. Ja, wel eens nieuwe kleren, of iets om mee te handwerken, maar geen speelgoed voor haarzelf. Zo vlak na de oorlog is er nog niets. Maar nu is haar hele dorp overstroomd. Sommige kinderen zijn alles kwijt, ook hun huis. In haar klas op de Hervormde Lagere School in Raamsdonksveer krijgt iedereen daarom een cadeautje. “Helemaal uit Amerika”, roept meester van Immerzeel. Even is de klas stil. Dan vraagt er een: “Meester, waar ligt Amerika?”

In de nacht van 31 januari op 1 februari 1953 haalt papa haar uit bed. De zee komt er aan en stuwt het rivierwater op. Zouden ze verdrinken? ’s Middags was hij al aan de dijk wezen kijken. Het water stond vreemd hoog. Nu loeit de storm om het huis. Beneden in de keuken zit mama, het gehele gezin houdt zijn kleren aan. Zo waken ze de hele nacht. Op een onbewaakte plek beukt het water door de dijk en kolkt achterlangs het dorp in, op zoek naar slachtoffers. Haar straat loopt onder en het water stroomt dwars door haar huis. Gelukkig blijft het overeind. ’s Ochtends worden ze met een amfibievoertuig geëvacueerd. Alleen de dijk is nog droog. Het is er een komen en gaan van mensen. Maar mensen zijn niet de enige drenkelingen. Het krioelt er van de ratten die aanspoelen op drijvende pakken stro.

Het amfibievoertuig brengt haar naar de Katholieke meisjesschool. Daar komt iedereen samen, ook de Hervormden. Coba is er nog nooit geweest, de ramp verbroedert. De zoon van de kruidenier op het Heereplein brengt haar met een auto via Dongen naar Breda. Daar kan ze bij haar oom logeren. Maar haar gedachten blijven thuis.

Vier dagen later mag ze gelukkig weer terug. Het water zakt en de grote schoonmaak kan beginnen. Maar rond het dorp kunnen ze ’s winters nog geregeld schaatsen op de ondergelopen weilanden. De popjes houdt ze de rest van haar leven bij zich, eerst naast haar bed op de meisjeskamer en later, toen trouwde, in de kast, als herinnering aan die angstige nacht en de troost van verre vriend Amerika.

Omdat de watersnood zo’n impact had op het rampgebied én op de rest van Nederland is het nu onderdeel van de Canon van de Nederlandse Geschiedenis. Daarom heeft het Nederlands Openluchtmuseum een watersnoodwoning gered van de sloop en naar haar terrein overgeplaatst. Dat nieuws bracht Coba er toe om haar popjes na 61 jaar aan het museum te schenken. Door de relatie met de ramp én doordat de popjes nu in de museale collectie zitten blijven ze, van al haar bezittingen, waarschijnlijk het langst bewaard.

Wereldgeschiedenis in een kinderhand

Takashi Tanemori, 8 jaar, staat voor het raam. Hij speelt verstoppertje. Met beide handen voor de ogen telt hij af. Plots is alles wit. Dwars door zijn gesloten oogleden ziet hij de botjes in zijn handen, als een Röntgenfoto. Het volgende ogenblik stort zijn school op hem neer en verdwijnt hij onder het puin. Het is 6 augustus 1945. Vijand Amerika gooit een atoombom op zijn stad Hiroshima en drie dagen later op Nagasaki. In de eerste maanden sterven 130.000 tot 240.000 kinderen en volwassenen aan de directe gevolgen. Onder hen is ook Reiko Watanabe, die met haar broodtrommeltje naar school loopt. Dat broodtrommeltje bleef op straat achter en wordt nu gekoesterd. Haar lunch zit er nog in, erwten en rijst, volledig verkoold. Van Reiko zelf is nooit meer een spoor teruggevonden.

Vier jaar eerder, op 7 december 1941, heeft Japan Pearl Harbour aangevallen. Sindsdien is de VS verwikkeld in de Pacific War. Vier jaar lang vochten ze, verloren 100.000 jonge mannen, maar Japan zelf bleef een onneembare vesting. De Japanners bleken bereid om zich tot de laatste man, vrouw en kind op te offeren, ook nadat de VS bijna alle Japanse steden met brandbommen had bestookt.

Na de nucleaire ramp in Hiroshima en Nagasaki geeft Japan zich over. Het eiland wordt bezet en komt onder gezag van generaal Douglas MacArthur, Supreme Commander for the Allied Powers. De economie van Japan ligt in puin, net als haar steden. Om de bevolking een bestaansbasis te gunnen mag ze weer gaan exporteren. Maar alle goederen moeten een voor Japan vernederende tekst dragen: “MADE IN OCCUPIED JAPAN.” En precies dat staat ook op de achterkant van Coba’s popjes, verborgen onder de jurkjes. Geboren in een hel, geëxporteerd in de hoop er bovenop te komen, en vervolgens als troost geschonken aan een meisje in Nederland. Wereldgeschiedenis in een kinderhand.

~ Hans Piena – Openluchtmuseum