Xi Jinping (1953) – De nieuwe keizer van China

Bijna zeventig jaar na de stichting van Mao Zedongs Volksrepubliek in 1949 heeft China zijn tiende president, Xi Jinping. Net als Mao is Xi Jinping gebrand op het uitbouwen en vooruit stuwen van de positie van China op het mondiale toneel, beheerst hij de wetten van de macht uitstekend, en draagt hij zelfs een soortgelijke milde, maar tevens ondoorgrondelijke glimlach als Mao.

In China staat dus wederom een intrigerend, maar tegelijkertijd een voor velen onbekend personage aan het roer. We weten namelijk vrijwel niets over Xi, zijn ideeën, zijn speelstijl en zijn strategie. In De Nieuwe Keizer, de nieuwe biografie over Xi Jinping, doet politicoloog en adviseur Ties Dams een eerste aanzet om de misschien wel machtigste man op aarde te doorgronden.

Dat is een lastige klus, zo geeft Dams ruiterlijk toe: feit en fictie zijn in China, dankzij de geperfectioneerde propagandamachine, namelijk al decennia vermengd. Politiek is overal, maar wordt nergens openlijk besproken. Dat stille klimaat maakt dat Dams Xi hoogstens bij benadering kan schetsen – een portret in spiegelscherven dus.

Mythe

De mythe rondom Xi Jinping begint al bij zijn vader: de jonge revolutionair Xi Zhongxun, die vanaf 1933 vocht voor het guerrillaleger van Mao en daarmee diens communistische partij, de CCP, in het zadel hielp. Voor die verdiensten werd Xi senior gepromoveerd tot onderminister in Beijing, waardoor hij tenslotte tot de absolute top van de Partij kon gaan behoren. In de jaren vijftig resideerde de familie Xi in Beijing, in het Zhongnanhai-paleis, waar een kleine, hechte gemeenschap van bestuurders – en hun families – de dienst uitmaakte. Het was een hermetisch, aristocratisch wereldje, waarin klasse allesbepalend was en waarin de relaties tussen de families minutieus waren vastgelegd. Dit selecte groepje met macht – nauwelijks tweehonderd families, waarvan er nog geen twintig daadwerkelijk wat in de melk te brokkelen hadden – stond bovenaan de ladder van de 600 miljoen andere Chinezen. In deze omgeving, waarin vuurrode propagandapolitiek gecombineerd werd met meedogenloosheid, groeide Xi Jinping op. De boodschap tijdens zijn opvoeding was duidelijk: eer de helden van de revolutie, zet je met dezelfde ijver in voor de almachtige en algoede partij en geef China haar rechtmatige plek in de wereld.

Toch zou de familie Xi niet eeuwig binnen de veilige muren van Zhongnanhai mogen verkeren. Xi senior had namelijk voor economische hervormingen gepleit en werd daarom, zoals zoveel revolutionairen van het eerste uur, in 1962 beschuldigd van ondermijning van de Partij – en van Mao Zedongs leiderschap. Een dergelijke beschuldiging straalde slecht af op de gehele familie Xi. Nadat zijn vader en moeder tijdens deze Culturele Revolutie, een periode van zuivering van niet-rechtlijnige communisten, werden opgesloten, verruilde de jonge Xi zijn aristocratische bestaan in het hart van de Chinese klassenmaatschappij voor het afgelegen platteland. Daar werkte hij, in het kader van een opvoedingsprogramma van Mao, op de velden en groeide hij uit tot een gehard en fanatiek communist – de boodschap uit zijn jeugd vergat Xi niet: werk hard om de partij en daardoor China sterker te maken. Blinde volgzaamheid aan het systeem en totale loyaliteit aan de partij werden de belangrijkste principes.

Rehabilitatie

Na ruim vijftien jaar – waarin Mao Zedong overleed – werd Xi senior gerehabiliteerd, waardoor er een einde kwam aan de tegenwerking van de familie Xi. Inmiddels had zoon Xi, vervuld met de brandende ambitie om carrière te maken, ook al aardig aan de weg getimmerd. Door zijn rechtlijnige karakter, intellectuele capaciteiten en nimmer aflatende doorzettingsvermogen, schopte Xi het tot partijsecretaris van een regionale afdeling van de CCP. Via andere bestuurlijke functies in de provincie klom hij vervolgens steeds hoger op in de partijrangen om uiteindelijk, in 2012, secretaris-generaal van de Communistische Partij en voorzitter van de Centrale Militaire Missie te worden. Nog geen half jaar later werd hij daarnaast benoemd tot president van de Volksrepubliek China.

Sinds maart 2013 is Xi Jinping dus dé verpersoonlijking van de macht in China. Die positie werd afgelopen maart, toen het Chinese Volkscongres een grondwetswijzing goedkeurde, nog eens verstevigd: sindsdien mag hij namelijk al zijn functies levenslang bekleden. Zo kan Xi mogelijk nog decennialang invulling geven aan zijn grootse plan om van China in 2050 een ‘moderne en welvarende en sterk socialistische natie’ te maken.

Harde hand

Om die droom te verwezenlijken regeert Xi met harde hand. Corruptie wordt fors bestreden – met name staatsbedrijven en hooggeplaatste (ideologisch onzuivere) politici worden zwaar aangepakt; sociale onrust wordt in een vroeg stadium in de kiem gesmoord, mede door de forse controle op internet en de inperking van de pers; en de militaire slagkracht van China wordt door Xi opgeschroefd. Gecombineerd met het gigantische arbeidspotentieel, het propageren van een ‘bundeling van de Chinese krachten’ en door discussies of gepolder uit te bannen, kan China, onder leiding van stuurman Xi, in no-time een nieuwe moderniseringsslag maken. Kortom, een strenge en controlerende, maar tevens ambitieuze en vastberaden persoonlijkheid – door critici tot ‘dictator’ bestempeld – staat in China aan het roer. En belangrijker nog: hij heeft een duidelijke koers naar een duidelijk doel uitgestippeld: China als absolute wereldmacht.

Machtspodium

In zijn boek concludeert Dams nuchter – zonder enige veroordeling van Xi – dat China sinds Mao Zedong niet meer zo’n ervaren spelmeester heeft gekend – en het is voor het eerst dat een Chinese spelmeester het mondiale systeem zó naar zijn hand kan (gaan) zetten. Nu de Verenigde Staten, met Trump in het Witte Huis, zich meer isolationistisch opstellen en zich ophouden in de coulissen van het wereldtoneel, kunnen op het podium de spotlights worden gericht op een nieuwe, ambitieuze en daadkrachtige speler. Door ruim 1000 miljard te investeren in infrastructurele- en handelsinnovaties in Azië, het Midden-Oosten, Europa en Afrika werpt Xi zich op als de vreedzame hoeder van de duurzame globalisering, als de anti-Trump. Daardoor eist Xi onherroepelijk de hoofdrol op het lege machtspodium op. De rest van de wereld kijkt tussentijds toe hoe het vacuüm door China wordt gevuld.

Bij de verontruste lezer borrelt, dankzij deze typering, misschien een onheilspellende, vertwijfelde gedachte op: wordt Europa dan de speelbal van Xi’s machtsspel? Wat betekent Xi’s macht voor ons? Dams antwoord op die wezenlijke vragen is ietwat dubbelzinnig: de Europese toekomst zal, ongeacht of Xi nu triomfeert of faalt, goeddeels door zijn spel worden bepaald. China en haar leider zullen, vergelijkbaar met Roosevelt, Churchill en Stalin decennia eerder, de toekomst van Europa definiëren.

Europa

Belangrijk is, aldus Dams, om nu voorbereid te zijn, goed na te denken en enige voorzichtigheid te betrachten. Inzicht in de persoonlijkheid en het spel van de nieuwe keizer – en daarmee in het script van China voor de komende jaren – is cruciaal voor Europa. Het stimuleert Europese politici en beleidsmakers namelijk om na te denken over welke elementen van Xi’s machtsspel incompatibel zijn met de Europese vormen van markt, macht en maatschappij en welke elementen juist verzoenbaar zijn. Denk daarbij bijvoorbeeld aan Xi’s grote inzet bij het behalen van klimaatdoelstellingen. Dat sluit namelijk goed aan bij wat Europa belangrijk vindt.

Kortom, het besef dat de Chinese politiek, met Xi als ‘Grote Roerganger’, een complexe constellatie vol eigenheden is, die opzettelijk chaotisch en ordentelijk is, dwingt Europa om na te denken over de wetten van de macht en bovenal hoe wij het machtsspel moeten spelen. Dat is de les die wij van Xi Jinping kunnen leren.

Boek: De nieuwe Keizer – Xi Jingping, de machtigste man van China
Ook interessant: Mao Zedong (1893-1976) – Communistisch dictator van China

Bekijk dit boek bij: