Girbe Buist
Onze taal wemelt van uitdrukkingen, die ontleend zijn aan literaire werken en andere boeken. Behalve de Bijbel, hebben ook veel literaire werken uit de klassieke oudheid sporen in onze taal nagelaten. Verder gaan diverse uitdrukkingen en zegswijzen terug op oude volksverhalen. Legenden en fabels. Tenslotte zijn in een aantal zegswijzen, passages of zelfs titels van meer recente literatuur tot leven gekomen. Vaak zijn deze uitdrukkingen inmiddels zo in onze taal ingeburgerd dat wij ons niet meer bewust zijn dat dit toespelingen op literaire werken of andere boeken zijn.
De geest is uit de fles
Betekenis: Dit wordt gezegd met betrekking tot een ontwikkeling die men niet langer onder controle kan houden.
Verklaring: De verhalen van “Duizend en één nacht” hebben de geest uit de fles spreekwoordelijk gemaakt. “Duizend en één nacht” is de titel van een verzameling Arabische verhalen, in Europa het meest bekende en meest gelezen werk uit de Arabische literatuur. Deze verhalen zouden zijn ontstaan in Perzië tijdens nachtelijke bijeenkomsten. De raamvertelling is het sprookje van Sherazade, de dochter van een edelman, die ondanks het gevaar erin toestemt te huwen met de koning, die gewoon is elke nacht zijn echtgenoten te laten wurgen om de schande van overspel te ontwijken. Het meisje slaagt erin hem gedurende duizend nachten naar haar verhalen te doen luisteren, totdat hij zijn gezonde verstand terugkrijgt. Verhalen van allerlei oorsprong werden geleidelijk aan de oorspronkelijke reeks toegevoegd en het blijkt dat het geheel tenminste twee maal werd omgewerkt.
Het is hier net de Lof der Zotheid
Betekenis: Het is hier een gekkenhuis.
Verklaring: Dit is de vertaling van de Latijnse boektitel “Laus Stultia”. Dit Latijnse meesterwerk van Erasmus van Rotterdam verscheen in 1511. Het is een satire op de maatschappelijke en kerkelijke toestanden van die tijd. Erasmus concipieerde dit boek tijdens een reis van Italië naar Engeland en heeft het opgedragen aan zijn vriend Thomas More. In 1560 werd de “Lof der Zotheid” voor het eerst in het Nederlands vertaald. Het boek gaf aanleiding tot verschillende navolgingen zoals “Lof der geldzucht ”van Jermias de Decker en “Lof van de Ghevangenisse” van Coornhert.
Dat is een razende Roeland
Betekenis: Dat is iemand die wild en onbesuisd te werk gaat.
Verklaring: Deze uitdrukking is de letterlijke vertaling van de boektitel “Orlando Furioso”, het romantische epos van de Italiaanse renaissancedichter Ludovico Ariosto (1474-1533). In dit werk, dat in 45 gezangen verscheen in de periode van 1515 tot 1533, beschrijft Ariosto vooral hoe Roeland na de ontdekking van de ontrouw van zijn geliefde Angelica als een woedende razende vernieler overal verderf bracht totdat hij zijn bezinning terug kreeg.
Ariosto baseerde zijn werk op thema’s uit romans en heldendichten uit de middeleeuwen en vroege renaissance. Zo was Roeland een paladijn (voornaam edelman) van Karel de Grote, die de held is geworden van het beroemde middeleeuwse Roelandslied. Deze sterke vrome held was een zoon van Karels zuster Bertha. Hij was een verwoed vechter tegen de Saracenen en heeft vele wonderen van Dapperheid verricht.
