Abel Tasman – Ontdekker van Tasmanië en Nieuw-Zeeland

De Nederlandse zeevaarder Abel Tasman was in dienst van de Verenigde Oost-Indische Compagnie (VOC). Hij is met name beroemd door het in kaart brengen van (delen van) Australië, Nieuw Zeeland, de Fiji-eilanden en het, naar hem vernoemde, Tasmanië. Hij was de eerste Europeaan die het hele Australische continent omzeilde. Tasman is in 1603 geboren in Lutjegast in Groningen.

Van jongs af aan was hij in dienst van de VOC waar hij zijn zeemanscarrière begon als scheepsmaat en uiteindelijk het commando zou krijgen over meerdere schepen. In 1632 trouwde hij met Jannetje Tjaers. Het jaar daarop vertrok hij vanuit Amsterdam naar Azië om pas in augustus 1637 pas weer terug te keren. Abel Tasman verlengde zijn contract met de VOC voor tien jaar en nam zijn vrouw in april 1638 mee naar Batavia.

In 1639 ging hij als tweede man onder Matthijs Quast mee op verkenningsexpeditie naar Japan, de Filippijnen, China, Korea en Siberië. Deze reis leverde de VOC een hoop informatie op over het gebied.

De eerste grote tocht van Abel Tasman als commandeur vond plaats in de jaren 1642 en 1643. Deze reis zou hem de roem opleveren waar hij vandaag de dag zijn bekendheid aan ontleent. Als commandeur van het jacht Heemskerck en de Zeehaen, een fluitschip, deden hij en zijn bemanning achtereenvolgens de volgende plaatsen aan: Batavia, Mauritius, Tasmanie (Antonie van Diemensland), Nieuw Zeeland (Staete Landt), de Tonga Archipel, De Fiji- en Solomonseilanden en Nieuw-Guinea.

Hij werd uitgezonden door de Gouverneur-Generaal in Batavia, Anthonie van Diemen. Het hoofddoel was het vinden van een oostelijke vaarroute naar Zuid-Amerika vanwege de aanwezigheid van grote hoeveelheden Spaans zilver. Daarnaast had Tasman plannen gemaakt voor de verkenning van het tot dat moment onbekende Nieuw-Holland of ‘Zuidland’, het huidige Australië Men vermoedde dat daarachter een groot continent lag.

Twee vaarroutes

Conform de VOC-instructie voer Tasman eerst naar Mauritius om de schepen daar te bevoorraden voor de lange expeditie. Van de gouverneur aldaar kreeg hij extra zeekaarten van Portugese makelij. Vanaf Mauritius waren er twee opties voor de vaarroute naar Zuid-Amerika. De eerste ging langs de noordkust van het Zuidland om vervolgens oostwaarts een korte en veilige route te vinden naar Chili. De VOC had geen ervaring met het navigeren van de wateren boven het Zuidland dus liever nam men een andere route. Deze tweede optie zou de zeevaarder via een zeer zuidelijke breedtegraad oostwaarts brengen.

Men dacht dat het Zuidland extreem groot was en dat dit hele continent moest worden omzeild. De geplande route zou Tasman in de Antarctische wateren brengen, een gebied waar niemand daarvoor was geweest. Naarmate de twee schepen zuidelijker kwamen werd het weer almaar slechter en slechter. Aanhoudende mist en stormen deed de commandeur besluiten het oosten aan te houden. Ze lieten het Zuidland nietsvermoedend links liggen. Op 24 november 1642, ongeveer 9000 km van Mauritius, ontdekte Tasman land. Hij noemde het Anthonie van Diemensland. Pas veel later zouden de Engelsen het de naam geven dat het toekomt, Tasmanie.

Stateneiland

Een week later, op 1 december, ging men aan land. Er waren tekenen van beschaving maar van de bewoners was geen spoor. Er werd een vlag geplant en men zette de reis voort. Tasman wilde eigenlijk de kust in noordwestelijke richting volgen en zo het zojuist ontdekte land verder verkennen. Door sterke tegenwind was dit echter niet mogelijk dus werd besloten de oostelijke koers aan te houden. Na tien dagen trof men weer land, het zuidelijke eiland van Nieuw Zeeland. Tasman noemde het echter Stateneiland, omdat hij dacht dat het verbonden was met het eerder ontdekte Stateneiland bij Zuid-Amerika.

Dit keer lukte het wel contact te maken met de bewoners, de Maori, maar dit pakte niet goed uit. Onder goedbedoeld trompetgeschal zette een sloep van de Zeehaen koers naar de kust. Door de Maori werd dit als een verklaring van oorlog beschouwd en ze vielen aan in hun kano’s en enkele Nederlanders vonden de dood.

Driekoningeneiland

Wat noordelijker vond men een opening maar wind en stroming maakte het onmogelijk deze te verkennen. Tasman voer derhalve verder langs de kust. 100 jaar later zou de Engelsman James Cook de opening, de scheiding tussen het Nieuw-Zeelandse Noorder- en Zuidereiland, wel verkennen, Cook Strait. Tasman passeerde het huidige Cape Reinga, het noordelijkste punt van Nieuw-Zeeland en ten noorden hiervan trof men wederom bewoond land aan dat Driekoningeneiland werd genoemd. De eerdere gewelddadige ontmoeting met de Maori nog vers in het geheugen had Tasman geen behoefte aan contact met de bewoners.

Op 8 januari 1643 stuitte de Zeehaen en Heemskerck op een open zee richting het oosten met een sterke zuidoostelijke stroming: de mogelijke doorvaarroute naar Zuid-Amerika en daarmee het hoofddoel van de expeditie. De missie was geslaagd en hiermee begon de terugreis naar Batavia. De zeevaarder kwam langs de Tonga Archipel waar hij en zijn bemanning zowaar vriendschappelijk werden ontvangen. Vervolgens ging de reis langs de Fiji-eilanden. Vanwege tijdgebrek ging met niet aan land. Door het seizoen nam de kans op slecht weer toe en was het zaak snel terug in Batavia te geraken. Via Samoa , de Solomonseilanden, de noordkust van Nieuw-Guinea en de Molukken meerden de Heemskerck en de Zeehaen uiteindelijk na tien maanden weer aan in Batavia.

De tweede expeditie van Abel Tasman

Tasman had nieuw land ontdekt, de reis was voorspoedig verlopen, de mogelijke route naar Zuid-Amerika was gevonden maar volgens de VOC was de missie mislukt. Er was (te) weinig kennis opgedaan met betrekking tot doorvaarroutes, handelsmogelijkheden en kustlijnen. Daarom werd Tasman opnieuw op een expeditie gestuurd, ditmaal met de schepen Limmen, Zeemeeuw en het kleine de Bracq. Met dit kleine schip was men in staat beter onderzoek kunnen doen naar kustlijnen. Hoofddoel was dit keer het zoeken van een passage tussen Nieuw-Guinea en Zuidland. Helaas is van deze reis alleen wat schaars cartografisch materiaal overgebleven en is niet duidelijk welke route Tasman precies aflegde. Net als enkele zeevaarders voor hem zag hij de huidige Torresstraat tussen Australië en Nieuw-Guinea aan voor een diepe inham en niet voor de doorgang waarnaar hij op zoek was.

Terug in Batavia kreeg hij een functie binnen het hoogste gerechtshof van de VOC en hiermee erkenning voor zijn deskundigheid op het gebied van navigatie. Het was zijn taak scheepsjournalen te controleren die werden ingediend. In 1648 kreeg hij het commando over een militaire expeditie bestaande uit acht schepen en met een totale bemanning van ongeveer 1200 man. Doel was het onderscheppen van Spaanse galjoenen uit Mexico, beladen met zilver, en het assisteren van de koning van Siam in zijn oorlog. Het lukte Tasman echter niet een Spaans schip te overmeesteren en het gewilde edelmetaal buit te maken. Plunderend trokken zijn schepen langs de Filippijnse kust richting Siam. Daar aangekomen bleek de koning zijn oorlogsplannen te hebben gewijzigd en was de Nederlandse assistentie niet langer gewenst. Onverrichter zake keerde hij terug naar zijn woonplaats Batavia. Aan de verwachtingen van zijn superieuren waren, wederom, niet voldaan.

Veevervoer

De laatste jaren van zijn leven en carrière als zeeman bracht Tasman door met het vervoer van vee rond Java. In oktober 1659 overlijdt hij. Erfgenamen zijn z’n vrouw en de armen in zijn geboortedorp Lutjegast.