Arthur Schopenhauer – Duitse filosoof

De Duitse filosoof Arthur Schopenhauer (1788-1860) is bekend geworden vanwege zijn filosofie, die zich kenmerkte door een sterk pessimisme. Zijn werk werd beïnvloed door onder meer de filosofen Immanuel Kant (1724-1804) en Johann Wolfgang von Goethe (1749-1832). Schopenhauers hoofdwerk was zijn Die Welt als Wille und Vorstelling uit 1819, waarin hij een pessimistische levensfilosofie ontvouwde.

De Russische schrijver Leo Tolstoj (1828-1910) classificeerde Arthur Schopenhauer als ‘de geniaalste van alle mensen’. Terwijl we van Friedrich Nietzsche weten dat hij regelmatig dagenlang achter elkaar in Schopenhauers werk las.

Jonge jaren van Arthur Schopenhauer

Arthur Schopenhauer werd geboren op 22 februari 1788 in Dantzig (het huidige Gdansk in Polen, aan de Oostzee). De familie waar hij uit voortkwam was een koopmansgeslacht met Nederlandse roots. In maart 1793 verhuisde het gezin Schopenhauer – Arthur was toen vijf – naar Hamburg, omdat Dantzig door Pruisen geannexeerd was. Als handelaren (Arthurs vader had schepen in bezit) reisden de Schopenhauers veel door Europa, in de onrustige jaren kort na de Franse Revolutie (1789). De familie Schopenhauer verbleef onder meer in Frankrijk (1795-1799) en Engeland (1803), waar Arthur razendsnel Frans en Engels leerde. In Engeland bezocht hij een Anglicaanse kostschool. Deze ervaring zorgde ervoor dat Schopenhauer een afkeer van het christendom kreeg en atheïstisch werd.

In 1805 pleegde Arthur Schopenhauers vader (vermoedelijk) zelfmoord. Hierna, nadat hij het gymnasium afrondde, begon Arthur een studie natuurwetenschappen en daarna filosofie, waarbij hij zich vooral verdiepte in Plato en Kant. In 1813 promoveerde Schopenhauer aan de Universiteit van Jena, waar hij – net als veel tijdgenoten – de filosofie van Immanuel Kant onderzocht.

In 1820 begon Schopenhauer aan een carrière als hoogleraar aan de Universiteit van Berlijn. Hij ging tekeer tegen het speculatieve idealisme van zijn tijd. Als hoogleraar probeerde hij Georg Wilhelm Friedrich Hegel (1770-1831), die ook doceerde in Berlijn, af te troeven door zijn colleges op exact hetzelfde moment te plannen. Maar Hegel trok volle collegezalen, Schopenhauer niet.

Filosofie en belangrijkste werken

Net als zijn voorganger en mede-filosoof David Hume (1711-1776) groeide Schopenhauer op in de rationalistische traditie, waarin filosofen als René Descartes (1596-1650) en Immanuel Kant belangrijk waren. Maar evenals Hume zette Schopenhauer zich af tegen het rationalisme en beklemtoonde hij de irrationaliteit van de mens. Schopenhauers filosofie was rond zijn dertigste volledig uitgedacht en af en veranderde daarna niet meer fundamenteel. Van invloed op zijn denken was met name het Britse empirisme, de ervaringsfilosofie van filosofische kopstukken als Francis Bacon (1561-1626), John Locke (1632-1704), George Berkeley (1685-1753) en David Hume. Ook de samenlevingsfilosofie van Thomas Hobbes had grote impact op Schopenhauers denkbeelden.

In enkele zinnen samengevat behelsde de filosofie van Arthur Schopenhauer, die tevens sterk door het boeddhisme is beïnvloed, de volgende hoofdgedachte:

Het leven is één grote lijdensweg, omdat de mens bepaalde blinde verlangens heeft die hij niet bij zichzelf herkent. Dit leidt tot egoïsme en ellende: de wereld is een oorlog van alleen tegen allen, een hel en een zichtbare spiegel van de slechte menselijke wil. Wilsverzaking is de enige oplossing om uit deze situatie te geraken. Maar hoe verzaak je je wil? Niet door zelfmoord. Wel door te kiezen voor ascetisme en in de kunst te duiken. Met name muziek is balsem voor de ziel.

Deze metafysische filosofie ontvouwde Schopenhauer in zijn geschriften. Als belangrijkste werk geldt vooral zijn Die Welt als Wille und Vorstellung (1818), Schopenhauers hoofdwerk. Verder publiceerde hij onder meer over de kleurenleer (Über das Sehen und die Farben, 1816). Bekend is ook zijn ‘Kleine Schriften’, ofwel Parerga und Paralipomena uit 1851. Dit verzamelde werk bevat onder meer aforismen en tal van uitspraken over ‘niet-deugende’ vrouwen.

Dood en invloed op latere filosofie

Arthur Schopenhauer overleed in Frankfurt op 21 september 1860. Het filosofische gedachtegoed van Schopenhauer had grote invloed op denkers als Friedrich Nietzsche, Charles Darwin, Freud en Ludwig Wittgenstein.

Maar ook kunstenaars, onder wie de componist Richard Wagner (1813-1883) en schrijvers als Thomas Mann (1875-1955) en Leo Tolstoj, lieten zich door Arthur Schopenhauer inspireren.

Boek: De wereld deugt niet – Arthur Schopenhauer

Bronnen ▼