Asielrecht – Vluchten naar het kerkhof

Bij asielrecht denken we tegenwoordig vooral aan het hedendaagse vreemdelingenrecht voor vluchtelingen. In de Middeleeuwen was er echter ook een asielrecht. Wie in de problemen zat kon dankzij dit recht altijd nog uitwijken naar het kerkhof. Daar was men namelijk gevrijwaard van rechtsvervolging. Op termijn bleek deze situatie echter niet houdbaar en werd het kerkelijk asielrecht in steeds meer steden afgeschaft.

Amsterdam schafte het asielrecht in 1478 af. De raad brak toen met de eeuwenoude traditie dat misdadigers naar het kerkhof konden vluchten als ze vervolgd dreigden te worden. Officieel had de stad geen zeggenschap over dit gebied aangezien de gewijde grond onder de bescherming van de Kerk viel.

De stad had het jaar daarvoor nog te maken gehad met een misdadiger, ene Jan Backer, die veroordeeld was tot het maken van een bedevaartstocht. De man had echter helemaal geen zin om bedevaart te gaan en zocht na de zitting zijn toevlucht op het kerkhof. Daar bivakkeerde hij langere tijd en als hij hoogwaardigheidsbekleders langs zag komen, begon hij te schelden en te tieren. De stad zat flink in de maag met de kwestie, maar officieel kon men de misdadiger niet oppakken en de stad uitzetten omdat men het asielrecht respecteerde. Uiteindelijk moest men zich zelfs tot de stadhouder wenden om Backer op te laten pakken. Toen Scheell Jan Claeszoon, een jaar later, nadat hij iemand met zijn mes had neergestoken snel een veilig heenkomen zocht op het kerkhof, was de maat voor Amsterdam vol. De stad schafte het asielrecht definitief af.

In Nederland zijn tegenwoordig nog veel verschillende plaatsen te vinden met een zogenaamd Vrijthof. Maastricht is daarvan het bekendste voorbeeld, maar ook bijvoorbeeld Ellecom, Ommen en Steenwijk hebben een Vrijthof. De naam verwijst naar het vroegere voorhof van de kerk dat onder het asielrecht viel. Waar het woord ‘vrijthof’ precies vandaan komt is niet helemaal duidelijk. Een lezing stelt dat het woord is afgeleid van het oude vriten, wat begunstigen betekent. Volgens een andere theorie is ‘vrijthof’ afgeleid van het Gotische Freidjan, wat zoveel betekent als ‘sparen’ (voor onheil of vervolging).

Voor-christelijke tijd

Het asielrecht was overigens geen uitvinding van de Katholieke Kerk. Al in de voor-christelijke tijd golden heidense tempels als heilige plekken. Niemand mocht daar bestraft worden. Alleen de godheid aan wie de tempel was gewijd had het recht te straffen of juist te beschermen. In de vierde eeuw na Christus, in de tijd van Constantijn de Grote, werd dit oude recht overgebracht op de christelijke kerk.

Overzicht van Boeken over de Middeleeuwen

Bronnen ▼