Het Compromis der Edelen (ook wel Verbond der Edelen) was een verbond tussen de lage edelen tijdens de Tachtigjarige Oorlog. De edelen die zich bij dit verbond aansluiten komen aanvankelijk vooral uit de Zuidelijke Nederlanden. De edelen besluiten gezamenlijk te proberen de macht en invloed van de inquisitie in te dammen zodat de vervolging van ‘ketters’ zal afnemen.
Belangrijkste kopstukken van het Compromis waren Lodewijk van Nassau, Hendrik van Brederode, Floris van Pallandt, Filips van Marnix, Nicolaas de Hames. Een aanzienlijk aandeel van de edelen wil troepen gaan formeren waarmee de strijd met de inquisitie kan worden aangegaan. Willem van Oranje raadt de edelen dit echter af en zorgt ervoor dat de edelen met de liga van hoge edelen in gesprek gaan. Uiteindelijk leidt dit tot het opstellen van een smeekschrift gericht aan Margaretha van Parma.
Smeekschrift der Edelen
Ongeveer 200 edelen van het Compromis brengen op 5 april 1566 een bezoek aan Margaretha van Parma. Ze leggen hun smeekschrift aan haar voor maar de landvoogdes komt de edelen weinig tegemoet. Ze belooft wel bij koning Filips II te zullen pleiten voor een aanpassing van de inquisitie, maar dit is voor de edelen een te magere toezegging. Op 8 april bezoeken de edelen de landvoogdes daarom opnieuw. Deze zegt dan toe de wijzigingen direct door te voeren. De landvoogdes vreest gewapend verzet. De zogenaamde hagenpreken, kerkdiensten in de open lucht waarin onder de katholieke kerk openlijk bekritiseerd wordt, trekken veel – ook gewapende – toehoorders.
Als in augustus 1566 de Beeldenstorm uitbreekt, komt de zaak in een stroomversnelling. Margaretha ontvangt opnieuw afgevaardigden van het Compromis en zegt toe alle geloofsonderzoeken te staken als de leden van het Compromis beloven op te treden tegen de beeldenstormers.
Filips II stuurt hierna echter een nieuwe landvoogd, de Hertog van Alva. Deze regeert enige tijd met ijzeren hand en is vastbesloten de opstand in de Nederlanden hardhandig de kop in te drukken. Het wordt oorlog…
Volledige tekst van het smeekschrift
Zie verder: Samenvatting Tachtigjarige Oorlog
Boek: De Opstand in de Nederlanden (1568-1648)