Conimex hielp Nederlanders avontuurlijker eten

Conimex, het bekende Nederlandse merk voor oosters eten, krijgt (alweer) een nieuwe eigenaar: het Finse Paulig. Daarom hier een blik op de bedrijfsgeschiedenis. Hoe Conimex flink meehielp Nederland ook iets anders te laten eten dan de gestampte pot.

Conimex is in Nederland nog steeds het bekendste merk op het gebied van (ingrediënten voor) oosters eten. Maar ook Go-Tan en Inproba zijn bekende namen. Het toeval wil dat ze vlak bij elkaar ontstonden. Conimex (Conserven import export maatschappij) begon in 1932 aan de Eemnesserweg in Baarn. Go-Tan startte in 1954 zo’n veertien kilometer verderop aan de Van Lijdenlaan in Naarden (aanvankelijk als Go en Zoon).

Inproba (Indische producten Baarn) ontstond in 1956 aan de Rozenstraat in Baarn, slechts anderhalve kilometer van de Conimex-bakermat. Overigens krijgt ook Inproba zeer binnenkort (vóór 1 februari 2025) een nieuwe eigenaar: de Amsterdamse investeringsmaatschappij VE Partners neemt alle aandelen over van de (oprichters)familie Libbenga. Wel blijft Inproba als zelfstandige onderneming actief en gevestigd in Baarn.

Oprichting

Aan de wieg van Conimex stonden Baarnaars Antonie Eduard (Ton) Schouten (1907-1944) en Alphonse Jozef Maria (Fons) Sterneberg (1902-1976). Schouten was in 1932 de oprichter, Sterneberg kwam er al heel snel bij als compagnon. Ze waren jeugdvrienden en kwamen uit gegoede families.

Tons vader was notaris. Het gezin woonde in de grote villa Mariënhof, Eemnesserweg 17 in Baarn, waar de notaris ook kantoor hield. De zeer diepe achtertuin grensde, zonder afscheiding, aan die van Mollerusstraat 3. Daar woonde ondernemersfamilie Sterneberg. Pa zat in Amsterdam in de tabak. “Aan tafel werd er bediend door de dienstbode; moeder belde met een drukbelletje aan de lamp als er moest worden opgediend of afgeruimd’’, vertelde veel later Fons’ jongere broer Joop Sterneberg, die ook lang bij Conimex werkte. Volgens hem waren de achtertuinen ‘een echt kinderparadijs’. Daar leerden Ton Schouten en Fons Sterneberg elkaar kennen.

Aanvankelijk deed Conimex in import en verkoop van sardines, ansjovis en olijfolie uit Spanje. Daar kwamen Italiaanse pasta en Kellogg’s cornflakes uit de Verenigde Staten bij. Dat veranderde echter drastisch nadat Schouten en Sterneberg bij toeval het echtpaar Millenaar hadden leren kennen. Dankzij de Millenaars verlegde Conimex de focus oostwaarts.

Geboren Amsterdammer Wim Millenaar (1887-1955) diende bij het Koninklijk Nederlandsch-Indisch Leger (KNIL), waar hij het tot kolonel schopte, en werkte voor de Koninklijke Paketvaart-Maatschappij. Na zijn pensionering vertrok hij met echtgenote Elisabeth Loen en hun kroost naar Nederland. Na een korte tussenstop in Baarn (waar hun zevende en laatste kind werd geboren) streken ze in 1933 neer in Hilversum, Poolsterstraat 14. Krap twee maanden later, zaterdagmiddag 21 oktober, sloeg daar het noodlot toe. Kranten meldden: ‘Vermoedelijk ten gevolge van verbrandingsgassen’ van het ‘doorstroomapparaat’ in de afgesloten badkamer raakte oudste zoon Dirk (15) buiten bewustzijn en verdronk in bad.

Ondanks het drama toonden de ouders veerkracht. In maart 1934 registreerde Millenaar met een mede-vennoot Indische Productenhandel ‘De Langganan’ (De Leverancier of De Trouwe Klant), in april 1935 volgde Indische Productenhandel ‘Slamat’ (Geluk of Voorspoed) met Millenaar als enige eigenaar. Dat hij de weg kende naar leveranciers van oosterse ingrediënten bleek heel belangrijk nadat hij in aanraking was gekomen met Ton Schouten en Fons Sterneberg van Conimex. Maar net zo belangrijk was Millenaars vrouw.

Deze Elisabeth Loen (1895-1994) was geboren in Depok (West-Java). In historische literatuur wordt ze ‘Indisch’ genoemd, wat het misverstand kan wekken dat ze Indo-Europees ofwel ‘halfbloed’ zou zijn. Het zit echter anders. Haar achtergrond is een heel bijzondere. Elias Loen was haar vader, Antoinette Elisa Jonathans haar moeder. Loen en Jonathans zijn twee van de twaalf familienamen van orang Depok asli (echte Depokkers). Dat zijn nazaten van krachtens het testament van Cornelis Chastelein (1657-1714) vrijgemaakte inheemse slaven. Aan zijn voormalige, meest tot het christendom bekeerde slaven liet Chastelein ook zijn landgoed Depok na, ten zuiden van Batavia. Ze kregen het in gemeenschappelijk eigendom.

Rijsttafels en sambal

Voor Conimex het belangrijkst aan mevrouw Millenaar-Loen was de culinaire kennis uit haar geboorteland. Waar haar man handelscontacten inbracht, zorgde zij voor recepten. Bij elkaar opgeteld was dat voor Ton Schouten en Fons Sterneberg aanleiding om met Conimex een andere koers te kiezen. Ze gingen rijsttafelproducten maken.

Waar de gemiddelde Nederlander begin twintigste eeuw nog zo’n 130 kilo aardappelen per jaar at, bracht Conimex meer variatie en avontuur in het eetpatroon. Wat meehielp, waren de opkomst van Chinese restaurants, de terugkeer van de militairen die in 1945-1950 waren uitgezonden om in en tegen Indonesië te vechten en de repatriëring van Nederlanders en Indische Nederlanders in 1956 en 1957.

Conimex begon met een man of acht personeel in het verbouwde koetshuis bij Ton Schoutens ouderlijk huis aan de Eemnesserweg in Baarn. Allengs werd het bedrijf uitgebreid, tot de productie in 1972 verhuisde naar bedrijventerrein De Noordschil, buiten het dorp. Daar waren geen omwonenden die klaagden over uien- en andere etensluchtjes. In 1983 werd het oude complex aan de Eemnesserweg gesloopt om plaats te maken voor woningbouw. Ook de Conimex-gebouwen in de Noorschil zijn inmiddels alweer verleden tijd. Begin 2021 werden ook die gesloopt, nadat ze nog een aantal jaren in handen waren geweest van naburig woonwarenhuis Nijhof.

Toen Schouten en Sterneberg in 1936 in zee gingen met de Millenaars werd begonnen met de productie van sambal oelek. Daarna volgden meer sambal-soorten (in 1940 waren het er zeventien), kroepoek en nasi en bami goreng. Die laatste twee werden verpakt in blik en glazen potten. Rijst kwam uit Indië in balen van honderd kilo. Met blauwzuurgas werden die balen ontdaan van ongedierte dat per schip was meegekomen. Een belangrijke klant werd de Koninklijke Marine. Die kende en kent de traditie van wekelijks op woensdag de ‘blauwe hap’ (nasi goreng/rijsttafel).

De toegang tot ingrediënten uit Nederlands-Indië viel in de Tweede Wereldoorlog weg. Alleen sambal oelek kon nog worden gemaakt, met Spaanse pepers uit het Westland. Conimex schakelde daarnaast over op surrogaat-producten als jus- en bouillonpoeder, soeppasta en chocovit. Ook werd boter ingeblikt voor de Duitsers.

Oprichter Ton Schouten haalde de bevrijding niet. Hij overleed in 1944 aan een slopende spierziekte, slechts 37 jaar oud. In datzelfde jaar viel de Conimex-productie geheel stil. Na de bevrijding pikte Fons Sterneberg de draad weer op. Hij haalde ook zijn broer Jozef Anton Maria (Joop) erbij. Die bestierde eerst de personeelsafdeling en was vanaf 1950 (mede-)directeur tot zijn pensioen in 1977. Broer Fons was een jaar eerder overleden.

Na-oorlogse groei

Na de oorlog begon voor Conimex een enorme groei. Tegelijk werden de aanvoerlijnen verlegd. Import uit Indonesië was lastig geworden. Voortaan werd vooral ingekocht in Noord-Afrika, India en het Midden-Oosten, aldus enkele kranten in 1957, toen Conimex vijfentwintig jaar bestond. Ook enige productiecijfers werden vermeld. Jaarlijks werd zo’n 100.000 kilo (acht à negen miljoen stuks) Spaanse pepers verwerkt en 135.000 kilo rijst.

Per jaar maakte het bedrijf destijds 130.000 liter ketjap. Daarvoor werd 80.000 kilo suiker gebruikt. Misschien niet zo gek dat Conimex-ketjap later, in 2017, eindigde op plek drie voor Het Gouden Windei, de ‘prijs’ van Foodwatch voor het meest misleidende product. “Deze ketjap manis (zoete ketjap, red.) is gewoon stroop met ketjapsmaak’’, aldus de consumentenorganisatie. Toenmalig Conimex-eigenaar Unilever kondigde in een reactie aan de hoeveelheid suiker in de ketjap met de helft te zullen verminderen.

De Conimex-leiding begreep na de oorlog haarfijn dat de producten moesten worden afgestemd op de Nederlandse markt. Oud Indischgasten vonden dat de nasi en bami van Conimex wel wat extra sambal konden gebruiken, maar de meeste Nederlanders hadden een smaak die al te ‘pittig’ niet verdroeg. De witte Nederlandse middenklasse werd het voornaamste marketingdoel, ‘zij, die tot nu toe uitsluitend de rijst hebben gegeten met boter en suiker’, aldus in 1949 een informatieboekje. Om de markt te bewerken werd het Baarnse reclamebureau Van Borssum Waalkes ingehuurd. En er kwamen receptenboekjes, winkeldemonstraties en voordrachten voor huisvrouwen.

In die naoorlogse jaren werd supermarktketen Albert Heijn de grootste klant. Begin jaren zeventig werd geëxporteerd naar drieënveertig landen. Eind jaren zeventig telde Conimex zo’n tweehonderdvijftig werknemers.

Dat het land van oorsprong van de Conimex-producten, Indonesië, letterlijk én figuurlijk ver weg was, deelde de bedrijfsleiding overigens met de meeste Nederlanders. Volgens een mooie anekdote zei Fons Sterneberg bij zijn pensionering in 1972, dat hij misschien voor het eerst van zijn leven maar eens een reis die kant op moest maken: “Kijken hoe het daar smaakt”.

Overnames

Na veertig jaar hield Conimex in maart 1972 op te bestaan als zelfstandig bedrijf. Het kwam geheel in handen van het Britse Reckitt & Colman, dat eerder al een minderheidsbelang had genomen.

In 1990 verkochten de Britten Conimex aan de Amerikaanse Corn Products Company (CPC), kort daarna omgedoopt tot Bestfoods. Het concern was ook eigenaar van het Duits/Zwitserse Knorr. Dat bood in Nederland kansen om efficiënter te produceren. Conimex was in Baarn al verhuisd van het dorp naar bedrijventerrein De Noordschil. CPC/Bestfoods hevelde het ‘droge’ deel van de Conimex-productie van daar over naar de Knorr-fabriek in Nieuw-Loosdrecht, terwijl het ‘natte’ deel van Knorr werd verplaatst naar Baarn.

In 2000 kreeg Conimex opnieuw een nieuwe eigenaar toen Bestfoods werd ingelijfd door het vijf keer zo grote Unilever. Vijf jaar later werd de Conimex-fabriek in Baarn, waar toen nog ongeveer honderdtien mensen werkten, gesloten. De productie verdween naar het buitenland. Drie jaar later ging ook de Knorr-fabriek in Loosdrecht dicht.

Al in 2000 was Unilever begonnen te wieden in de 1.600 merken die het toen produceerde. Nadien is dat beleid verder aangescherpt. De multinational wil nu alleen de allergrootste internationale merken behouden. Daar hoort Conimex niet bij. Het is een sterk merk, maar alleen in Nederland en België.

Het was dus geen complete verrassing toen het Finse Paulig op 17 december 2024 de aankoop van Conimex aankondigde. “Deze overname vestigt onze positie in de Aziatische voedingscategorie in Nederland en België”, aldus Paulig-topman Rolf Ladau. Voedings- en drankenbedrijf Paulig, opgericht in 1876 en nog steeds volledig eigendom van de gelijknamige familie, noteerde in 2023 een omzet van 1,2 miljard euro en heeft veertien fabrieken, waaronder een in het Vlaamse Roeselaere. In Nederland heeft Paulig een verkoopkantoor in Nieuwegein. Met nu Finnen aan het roer is het voortbestaan van het merk Conimex voorlopig weer verzekerd.

Bronnen ▼