Historiek
In de Chinese erotische kunst krijgt de kijker doorgaans een beeld voorgeschoteld van lieflijke, tedere kleine vrouwen die met ranke voetjes door weelderige tuinen en luxueuze vertrekken trippelen. In het boek Concubines en Courtisanes gaat Ferry Bertholet in op de vraag hoe het dagelijks leven van deze vrouwen –
wier voeten zo strak werden ingebonden dat ze nauwelijks konden lopen – eruit zag.
Een groot aantal van de vrouwen die in de Chinese erotische kunst staan afgebeeld, was dan ook prostituee. Het leven van deze vrouwen was echter lang niet altijd zo rooskleurig als de kunstenaars en de soms schitterend bewerkte poorten van de bordelen deden voorkomen. De vrouwen kozen doorgaans niet uit vrije wil voor een leven in de prostitutie. Het merendeel werd op jonge leeftijd ontvoerd of onder valse voorwendselen geadopteerd en aan een bordeel doorverkocht.
Gouden Lotus
Het ultieme afrodisiacum (lustopwekkende middel) vonden de Chinezen de ‘Gouden Lotus’, de zo klein mogelijk ingebonden damesvoet. Ook de prostituees werden op deze invaliderende manier zo aantrekkelijk mogelijk gemaakt voor de klanten.
Er bestonden grote verschillen in de status en kwaliteit van de Chinese ‘huizen van plezier’. In theehuizen van de elite zorgden hoogopgeleide courtisanes voor elegant plezier, zoals muziek maken, dichten en intellectuele conversatie. Tot lichamelijk contact kwam het niet ‘zomaar’. Eerst diende er zorgvuldig een ‘geldverslindende’ relatie opgebouwd te worden. Deze courtisanes van de sociale bovenklasse werden uitgenodigd bij festivals en zelfs bij verjaardagen en trouwpartijen.
Een categorie lager zaten de wijnhuizen, publieke bordelen waar men bij het eerste bezoek al kon overnachten. De meisjes die hier werkten, werden nauwelijks betaald. Net als tegenwoordig in het illegale circuit, moesten zij een kunstmatige schuld aflossen die ze bij het bordeel hadden ‘opgebouwd’ vanwege hun aankoop, onderdak en voeding.
Bordelen van de derde klasse werden bevolkt door vrouwen die nauwelijks opleiding hadden genoten en alleen hun lichaam konden bieden. Fysiek geweld was hier volgens Bertholet aan de orde van de dag, bijvoorbeeld als ze niet genoeg klanten aantrokken of bepaalde verzoeken weigerden. De vierde categorie bestond uit onaantrekkelijke en oude vrouwen. In armetierige hokjes probeerden deze vrouwen geld te verdienen aan snelle seks voor soldaten, landarbeiders, ambachtslieden en sjouwers. Ten slotte waren er de zogenaamde ‘wilde kippen’, vrouwen die hun klanten in steegjes oppikten en vielen onder het gezag van de lokale madam of een bedelaarskoning.
Het toekomstperspectief van alle vrouwen, tot welke categorie ze ook behoorden, was volgens de auteur doorgaans somber. Naarmate ze ouder werden, en op 20-jarige leeftijd werden de vrouwen al gezien als oud, degradeerden ze naar lagere klassen of werden ze op straat gezet. Veel vrouwen leden aan ziekten als syfilis. Sommigen slaagden erin om met hun kennis van het inbinden van meisjesvoeten toegang te krijgen tot de afgescheiden vrouwenvertrekken van rijke mensen en daardoor zelf betrokken te raken in het koppelen of ontvoeren van jonge meisjes. Ontelbare anderen eindigden hun leven als eenzame, dolende bedelaars.
In Concubines en Courtisanes wordt een rijk gedocumenteerd overzicht gegeven van de Chinese erotische kunst. Daarbij wordt ruim aandacht besteed aan de rol van de vrouwen. De in het boek gepresenteerde collectie bevat een verscheidenheid van voorwerpen en schilderingen die merendeels vervaardigd zijn vanaf de late Ming dynastie (1386-1644) tot en met de bloei van Sjanghai aan het begin van de 20ste eeuw. Ook bevat het boek veel foto’s van bordelen en hun bewoonsters die tussen circa 1870 en 1920 zijn gemaakt. De boekpresentatie vindt maandag 25 oktober (17.30-20.00 uur) plaats bij Christie’s in Amsterdam. Op de boekpresentatie worden ook enige Chinese erotica tentoongesteld zoals een bruidsbed en een collectie zijden schoentjes.
