De Anjerrevolutie (1974) – Geweldloze revolutie in Portugal

Bijna geweldloze revolutie in Portugal: de Anjerrevolutie. Door een staatsgreep onder leiding van Otelo Saraiva de Carvalho wordt na veertig jaar de dictatuur afgeschaft.

In de jaren zeventig is Portugal één van de armste landen van Europa. Dictator António de Oliveira Salazar is uiterst conservatief en heeft in tegenstelling tot zijn Spaanse buurman, dictator Francisco Franco, weinig met vooruitgang. Dertig procent van de Portugese bevolking is analfabeet en boer.

Ook de strijd die wordt geleverd in de Afrikaanse kolonies Mozambique, Guinee-Bissau en Angola zorgt voor grote armoede onder eigen bevolking. Hoewel de Franse, Duitse en Engelse Afrikaanse kolonies na de Tweede Wereldoorlog hun vrijheid terug krijgen, weigert Salazar, dictator van 1932 tot 1968, zijn koloniën op te geven.

Door de armoede komt er steeds meer verzet tegen het regime dat vanwege de slechte gezondheid van Salazar’s in 1968 wordt overgenomen door Salazar’s partijgenoot Marcello Ceatano. Deze probeert de boel te sussen door de Portugezen wat meer vrijheid te geven. Zo wordt onder meer de vrijheid van meningsuiting in het wetboek geplaatst en mag de Portugese Socialistische Partij meedoen aan de verkiezingen. Deze partij wordt echter weinig toegestaan door opgelegde censuur. Uiteindelijk weten ze bij de verkiezingen van 1969 en 1973 geen enkele zetel in het parlement te bemachtigen. Of de telling van de stemmen eerlijk is verlopen wordt betwijfeld.

Koloniale oorlogen

Vanwege de uitzichtloze oorlogen in de koloniale gebieden vluchten veel jonge mannen het land uit om de dienstplicht te ontlopen. Om dezelfde reden ontstaat een verzetsbeweging onder de kapiteins, de Movimento dos Capitães. Deze beweging verandert later in de Beweging van Strijdkrachten, waar ook hogere officieren zich bij aansluiten. De doelstelling van de beweging is om de regering Caetano omver te werpen, het stoppen van de koloniale oorlogen en de invoering van de democratie.

Omdat de rechtse regering fel gekant is tegen de communisten (de Koude Oorlog is aan de gang) is Portugal ondanks zijn dictatuur wel lid van de NAVO. Er komt steeds meer buitenlandse druk op het Portugese bewind, met name vanwege het aanhouden van de Afrikaanse koloniën. In tegenstelling tot de Engelsen en Fransen worden gemixte huwelijken door de Portugese machthebbers gestimuleerd en daardoor is Portugal ervan overtuigd dat het land niet zonder de koloniën kan.

Intussen komt de Portugese generaal António de Spinola terug van zijn missies in Angola en Guinee-Bissau. Hij krijgt gelijk de post van Minister van Defensie aangeboden – die hij weigert – en wordt viersterren-generaal. In 1974 publiceert hij het boek ‘Portugal en de toekomst’, waarin hij pleit voor meer zeggenschap voor de Afrikanen in de koloniën en waarin hij zegt dat Portugal de koloniale oorlogen onmogelijk kan winnen. Hij wordt daarop door de regering ontslagen en mede door zijn populariteit onder de bevolking wordt de drang tot verzet heftiger.

De coupe

De Beweging van Strijdkrachten, ofwel Movimento das Forças Armadas (MFA) organiseert zich intussen landelijk en op 25 april 1974 is het zover. Op een radiostation in Lissabon wordt ’s avonds even voor elven het lied “E Depois do Adeus” van Paulo de Carvalho uitgezonden. Het lied was even daarvoor als laatste geëindigd bij het Eurovisie Songfestival en was voor alle rebellen een teken dat de revolutie was begonnen. Net na middernacht werd opnieuw een afgesproken nummer uitgezonden, via de satellietverbinding zodat het ook in de overzeese gebieden was te horen. Hierbij is de coupe officieel begonnen en worden alle strategische punten in het land bezet. Om half vijf in de ochtend op 26 april laat de leider van de MFA, majoor Otelo Saraiva de Carvalho via de radio weten dat de coupe is geslaagd. Caetano vlucht naar Madeira en gaat uiteindelijk zijn levenslang in ballingschap in Brazilië. António de Spinola volgt hem aanvankelijk op als leider totdat in 1976 de eerste democratische verkiezingen worden gehouden.

De revolutie dankt zijn naam aan de anjers die de bevolking in de loop van de geweren van de politiemacht had gedaan. Het was een vrij vreedzame revolutie, maar er vielen wel drie tot vijf doden. Hoewel de coupplegers de bevolking had aangeraden in hun huizen te blijven gingen ze toch massaal de straat op, waarna de staatspolitie in het rond schoot en deze slachtoffers maakte.

Gevolgen van de Anjerrevolutie

Na de revolutie breekt een strijd uit tussen de linkse en rechte groepering die beide de macht over willen nemen. In 1976 komt de socialist Mário Soares aan de macht tijdens de eerste democratische verkiezingen. Kort na de revolutie worden alle koloniën zelfstandig. Alleen in Oost-Timor breekt een kortdurende burgeroorlog uit. Een week nadat één van de politieke groepering in 1975 de macht grijpt wordt het eiland ingenomen door de Indonesiërs die het land tot 2002 bezet houden.

Hoewel de Spaanse dictator Francisco Franco nog net voor zijn dood de revolutie in Portugal meekrijgt is hij niet bang dat de revolutiegolf over zal slaan naar Spanje. Dat blijkt uiteindelijk in Spanje ook niet nodig, nadat de Spaanse koning Juan Carlos I na Franco’s dood afstand neemt van het Francoisme en de democratie invoert. Wel breken er elders in de wereld revoluties uit: in Griekenland, Chili en Argentinië worden de heersende dictators aan de kant gezet.

In 1986 wordt Portugal samen met buurland Spanje lid van de Europese Unie.