De bewakers van Westerbork

Bij Herinneringscentrum Kamp Westerbork is vrijdag een tentoonstelling geopend over de organisatie en de bewaking van kamp Westerbork. Tegelijkertijd werd een boek over dit onderwerp gepresenteerd, getiteld De bewakers van Westerbork.

Over kamp Westerbork zijn veel boeken verschenen en exposities gemaakt, maar de bewakers van het kamp bleven hierin vaak onderbelicht. Luitenant-generaal Harry van den Brink van de Koninklijke Marechaussee nam samen met Westerbork-overlevenden Bartha en Maurits Valk het eerste exemplaar van het door Frank van Riet geschreven boek in ontvangst. Van den Brink stond bij de presentatie stil bij “de harteloze vernietigingsmachine” waarin tijdens de oorlog vele radertjes hun werk deden.

“De Marechaussee was één van die radertjes.”

Toen de SS in juli 1942 kamp Westerbork overnam, was het behoudens het aanbrengen van een prikkeldraadomheining en zeven wachttorens, als fysieke beveiligingsmaat-regelen, niet nodig om de bestaande kamporganisatie van het in 1939 gebouwde Centraal Vluchtelingenkamp te veranderen.

Het grootste gedeelte van de bewakingstaken werd uitgevoerd door de uit Joden samengestelde Ordedienst (OD) en de Marechaussee, die de buitenbewaking deed. Niet alleen de SS en SD, de OD en de Nederlandse Marechaussee vervulden een rol, ook de Grüne Polizei, de Grenzschutz en het Politiebataljon Amsterdam werkten eraan mee om de deportatiemachine op volle toeren te laten draaien. De bevelen, die kamp Westerbork tot een deportatiemachine maakten, kwamen van de Duitse bezetter.

Oordeel

Over de bewakingsgroepen, die aan bod komen in de expositie en het boek De bewakers van Westerbork, wordt verschillend geoordeeld. Dit blijkt uit getuigenverslagen van gevangenen tijdens en vlak na de oorlog, maar ook uit onderzoek van historici en verhalen van de bewakers zelf. Auteur Frank van Riet:

“Je kunt niet spreken van ‘dé bewakers’. De bewakers waren verschillende mensen, in verschillende groepen, in een systeem dat steeds verandert.”

Het boek en de expositie gaan over wie die mensen waren, wat die mensen deden en hoe het er in kamp Westerbork aan toe ging. Hans Margules (1918-2016), kampgevangene en lid van de Ordedienst:

“We waren allemaal opgesloten en moesten allemaal mee doen, niemand kon nee zeggen. We deden niet met de Duitsers mee, we vochten alleen voor ons eigen lijfsbehoud.”

Medegevangene Philip Mechanicus had een ander beeld van de Ordedienst:

“Zij dragen, evenals de Grüne Polizei, groene uniformen en hogekaplaarzen. Zij zijn geháát als de pest.”

De tentoonstelling De bewakers van Westerbork is te zien tot en met 26 maart 2017 in het museum van Kamp Westerbork.

Meer Tweede Wereldoorlog
Boek: De bewakers van Westerbork – Frank van Riet