Tussen Amsterdam en Alkmaar

Stedelijk Museum Alkmaar werd in 2013 gemoderniseerd en kwam met twee nieuwe vaste opstellingen: ‘Victorie! Het Beleg van Alkmaar in 1573’ en ‘De Gouden Eeuw van Alkmaar’. Op Historiek plaatste het museum gedurende de verbouwing enkele berichten over objecten uit de eigen collectie. Tekst Leon Geutjes.

1 – Tussen Amsterdam en Alkmaar

Portret van Jan Gerritsz: propaganda of familiestuk? – Jacob Cornelisz van Oostsanen, ca. 1518 (Rijksmuseum Amsterdam)

Kalverstraat nummer 62 in Amsterdam. Daar had Jacob Cornelisz van Oostsanen rond 1500 zijn atelier gevestigd. De vroegst bij naam bekende Amsterdamse kunstenaar. Vanuit zijn werkplaats voorzag hij kerken, kloosters en particulieren van kunstwerken. Van paneelschilderijen tot glasruitjes. Van houtsneden tot misgewaden.

Ook Alkmaarders gaven hem opdrachten. Zo bestelde de Alkmaarse burgemeester Jan Gerritsz van Egmond portretten van zichzelf. Minstens vier verschillende versies zijn bewaard gebleven. Misschien ooit bedoeld als propagandamiddel? Of wilden alle zestien kinderen van Jan Gerritsz een exemplaar hebben?

Bijzonder indrukwekkend is Jacob Cornelisz’ plafondschildering in de Grote of Sint Laurenskerk te Alkmaar. Hoog in het koorgewelf verbeeldde hij het Laatste Oordeel. Die voorstelling is ongesigneerd, maar bij recente restauratiewerkzaamheden is duidelijk geworden dat het een ‘ware Jacob’ is.

Jacob Cornelisz van Oostsanen, Portret van Jacob Cornelisz van Oostsanen, 1533 (Rijksmuseum Amsterdam)

Jacob Cornelisz werd geboren rond 1470. Zijn vroege werk staat dan ook nog in de laatmiddeleeuwse traditie. In de loop van zijn carrière verandert dit. Latere schilderijen en prenten dragen steeds meer de sporen van de renaissance.

Vermoedelijk is dit de invloed van Jacobs leerling: de bekende Jan van Scorel.

2 – Onbekende eindelijk herkend

Dit portret (onder links) is al lang geleden aan Buys junior toegeschreven. De harde kleurcontrasten, de scherpe lijnvoering, de nadruk op de botstructuur in het gezicht. Het zijn kenmerken die ook op andere werken van hem terugkomen. Pas onlangs is ontdekt dat de onbekende man de Alkmaarse geleerde Petrus Nannius is. Een gravure van deze oudrector van de lokale Latijnse school vertoont opvallende overeenkomsten met Buys’ portret.

Nannius werd rond 1500 geboren als Pieter Nanningszoon in Alkmaar. Beroemd werd hij als docent Latijn aan de Universiteit van Leuven. Twee van zijn leerlingen waren de bekende Alkmaarders Nanning en Pieter van Foreest. De laatste kreeg dit portret in zijn bezit en zo is het bewaard gebleven tussen de familieportretten van de Foreesten.

Links: De Alkmaarse geleerde Petrus Nannius - Cornelisz Buys, ca. 1530 (Stedelijk Museum Alkmaar - Bruikleen Stichting Provenhuis Paling en Van Foreest - Inventarisnummer 20846) - Rechts: De prent die leidde tot de identificatie van het schilderij - Philips Galle, Portret van Petrus Nannius, 1604-1608 (Rijksprentenkabinet Amsterdam) — Links: De Alkmaarse geleerde Petrus Nannius – Cornelisz Buys, ca. 1530 (Stedelijk Museum Alkmaar – Bruikleen Stichting Provenhuis Paling en Van Foreest – Inventarisnummer 20846) – Rechts: De prent die leidde tot de identificatie van het schilderij – Philips Galle, Portret van Petrus Nannius, 1604-1608 (Rijksprentenkabinet Amsterdam)

Geen wonder dat van Cornelis Cornelisz Buys prachtige werken bewaard zijn gebleven. Het schilderen is hem met de paplepel ingegoten. Zijn vader bezat een werkplaats aan de Langestraat in Alkmaar. Die zou wel eens de mysterieuze Meester van Alkmaar kunnen zijn geweest, bekend van het topstuk De Zeven Werken van Barmhartigheid.

De Zeven Werken van Barmhartigheid – Meester van Alkmaar, 1504 (Rijksmuseum Amsterdam)

Bovenstaande teksten zijn afkomstig uit het boekje Schoonheid en Stadstrots, geschreven door Leon A.J.H. Geutjes en verschenen onder redactie van Christi M. Klinkert, conservator van Stedelijk Museum Alkmaar. Eerder bijdragen in deze rubriek zijn op deze pagina te vinden.