De Holocaustmonumenten van Europa

Overal in Europa herinneren locaties en monumenten aan de Holocaust, ook wel de Shoah genoemd. Meest bekend is het concentratie- en vernietigingskamp Auschwitz in Polen. Een pretpark, daar wordt het wel eens mee vergeleken gezien de massa toeristen die een bezoekt brengt aan deze plek, waar meer dan 1 miljoen Joden en leden van andere bevolkingsgroepen tijdens de Tweede Wereldoorlog vermoord werden door de nazi’s.

Maar wie kent plaatsen als Gurs, Maly Trostenets en Rumbula? Het zijn alle drie eveneens locaties die onderdeel uitmaakten van het netwerk van kampen en moordplaatsen van het Derde Rijk, respectievelijk in Frankrijk, Wit-Rusland en Letland. De Britse schrijver en medewerker van het Holocaust Educational Trust Martin Winstone bracht dit erfgoed van het kwaad in kaart in zijn boek “De Holocaustmonumenten van Europa”.

Het boek telt negentien hoofdstukken die elk een ander land behandelen (alleen het laatste hoofdstuk behelst meerdere landen), beginnend bij Frankrijk en eindigend bij Zweden. Ieder hoofdstuk start met een informatieve beschrijving van de vooroorlogse Joodse geschiedenis, het verloop van de Holocaust en de hedendaagse Joodse gemeenschap in het betreffende land. Daarna passeren allerlei kampen, moordlocaties, musea, monumenten en overblijfselen van het vooroorlogse Joodse leven de revue. Verschillende steden met voorheen grote Joodse gemeenschappen, waaronder Amsterdam, Berlijn en Warschau, worden apart besproken. Ook wordt aandacht gegeven aan monumenten en locaties die herinneren aan de moord op Sinti en Roma, gehandicapten, verzetsmensen, homoseksuelen en krijgsgevangenen.

Historische feiten worden afgewisseld met praktische informatie, zoals openingstijden van musea en tips met betrekking tot (openbaar) vervoer richting soms lastig te vinden plaatsen. De lezer komt ook veel te weten over de grote verschillen in hoe er na de oorlog in de Europese landen omgegaan is met Holocausterfgoed. Zo duurde het in de voormalige Oostbloklanden vaak tot na de val van de Sovjet-Unie voordat de Holocaust op een waardige manier herdacht werd. Wanneer er al een monument te vinden was op een moordlocatie dan werd daarop zelden expliciet verwezen naar de Joden, maar slechts naar “slachtoffers van het fascisme”. Niet zelden werden Joodse architectuur en Joodse begraafplaatsen, die in het nazitijdperk beschadigd maar niet vernietigd waren, alsnog door communisten met de sloopkogel verwoest of met de bulldozer platgewalst.

De auteur treedt in dit boek buiten de gebaande paden en weet informatie te geven die in toeristengidsen niet voorkomt. Zo vertelt hij dat de bekende “Arbeit macht frei”-poort van Auschwitz gedurende slechts een deel van de kampgeschiedenis de hoofdingang vormde en dat de poort zich in latere jaren bevond binnen het kampterrein dat veel groter was dan de tegenwoordige herinneringsplaats. Hij moedigt de lezer ook aan om plaatsen te bezoeken die nog niet zijn ingericht voor bezoekers, zoals het voormalige interneringskamp Rivesaltes in Zuid-Frankrijk, dat in 2015 eindelijk voor het publiek geopend moet gaan worden. Een andere in het boek genoemde locatie die ter plaatse niet in verband met de Holocaust wordt gebracht, is bijvoorbeeld het hoofdkwartier van Aktion Reinhard in Lublin. Het gebouw waarvandaan de uitroeiing van de Poolse Joden werd aangestuurd, herbergt tegenwoordig de rechtenfaculteit van de plaatselijke universiteit.

Het boek bevat handige kaartjes en een selectie van hedendaagse foto’s, maar helaas ontbreken een literatuurlijst en register. Een verwijzing naar de gebruikte literatuur had de lezer kunnen adviseren bij verder onderzoek en door het ontbreken van een register is het opzoeken van informatie lastiger dan nodig geweest zou zijn. Door het formaat van het boek, dat maar liefst 558 pagina’s telt, is het als reisgids ook niet handzaam om ter plaatse mee te nemen. Ondanks deze nadelen is het boek een aanwinst voor de Holocaustliteratuur. Het is een compleet en informatief naslagwerk, zowel te gebruiken als voorbereiding voor reizen en excursies als om op beknopte maar gedegen wijze geïnformeerd te worden over de geschiedenis van de Holocaust per land. Zeker in de boekenkast van de reislustige geïnteresseerde in de Holocaust mag dit nuttige boek eigenlijk niet ontbreken.

~ Kevin Prenger – Go2War2

Boek: De Holocaustmonumenten van Europa – Martin Winstone