Een paar duizend stenen en honderdduizend doden (#5)

3 oktober

Stichting Sobibor organiseert ieder jaar een studiereis langs de vernietigingskampen en getto’s van Aktion Reinhard, de codenaam waaronder in 1942 en 1943 ongeveer anderhalf miljoen Joden werden vermoord in de gaskamers van de vernietigingskampen Belzec, Sobibor en Treblinka. Op Historiek plaatsen we de komende tijd blogs van personen die deelnamen aan de bijzondere studiereis. Een overzicht van al geplaatste blogs is hier te vinden.

We rijden eerst naar Siedcle, we volgen weer het spoor van een ooggetuige van Action Reinhard: Eddie Weinstein. We lopen naar een afgelegen parkeerplaats. Hier werden in augustus 1942, ongeveer 12.500 mensen bijeengedreven vanuit Siedcle en omgeving. Velen hadden lange afstanden gelopen en moesten uit vermoeidheid hun bagage achterlaten. Die bagage werd geplunderd door de lokale bevolking. De mensen, Joden maar ook Sinti en Roma, moesten op dit plein overnachten. Eddie Weinstein was een van hen. Hij vertelt dat ze drie dagen op het plein moesten doorbrengen. Pas op de derde dag werd er in water voorzien. SS´ers schoten ter plekke tientallen mensen neer. De lokale bevolking keek toe.

We gaan door naar een verlaten perron. Hier werden de mensen die eerder op het plein hadden moeten wachten in vrachtwagons geladen. Teveel mensen in een wagon, te weinig lucht, enorme hitte. Een aantal mensen valt flauw, door de drukte vallen ze echter niet maar worden ze overeind gehouden. Wie niet snel genoeg instapt wordt neergeschoten. Na enkele uren vertrekt te trein. De gevallenen blijven achter.

Een jong stel komt langs onze groep gelopen. De jongen maakt een praatje met onze buschauffeur. Na ongeveer een minuut begint hij heel hard te lachen. Ze lopen terug onze kant op. Hij gaat tussen ons in staan en luistert naar de informatie en bekijkt de foto’s die getoond worden. Het lijkt alsof hij iets wil zeggen. Hij krijgt de kans niet meer. Zijn vriendin pakt hem bij de arm en sleurt hem mee.

We komen aan in Treblinka, op het inmiddels gesloten station herinnert niets er meer aan dat deze plek geschiedenis heeft. Veel treinen moesten hier lange tijd wachten voordat de wagons uitgeladen konden worden, het kamp kon ‘de input’ niet altijd aan. Soms werden treinen zelfs een dorpje verderop geparkeerd. Ook Eddie Weinstein zat in een van deze treinen. Eenmaal in Treblinka wist men wat er ging gebeuren. Mensen werden wanhopig, een man probeert zichzelf op te hangen, een vrouw verstikt haar baby om hem een waardige dood te kunnen geven. Wat nu? Proberen te vluchten en je familie in de trein achterlaten? Kun je rustig blijven als je alle hoop hebt opgegeven, kun je hoop opgeven?

De inwoners van Treblinka en omgeving schijnen ook flink geprofiteerd te hebben van het kamp. De kostbaarheden in de bagage van de slachtoffers werden door de gevangenen verhandeld aan de Trawniki soldaten voor voedsel. Zij op hun beurt deden weer zaken met de lokale bevolking. Ik kijk om me heen en bedenk me dat die rijkdom niet lang stand heeft gehouden. De meeste huizen zijn in enigszins vervallen staat en dat wat nieuw is, is nog geen twintig jaar oud.

We naderen het kamp, grote stenen doemen op uit de aarde, als waren het grafstenen. Zij markeren de grenzen van het kamp. We lopen de parkeerplaats op, en staan een aantal bussen waar scholieren uitstromen. We lopen het kamp in, grote rechthoekige stenen symboliseren de treinrails. Vanuit dit veld komen we op een pad dat leidt naar een immens monument. Daar worden we ingehaald door een van de groepen scholieren, de Israëlische vlag wappert in viervoud. Even verderop staat een beveiliger ons in de gaten te houden. Rondom het monument doemen weer stenen op, sommige groot, anderen klein. Ik dwaal erdoor heen, duizenden stenen, op sommige staat een plaatsnaam, bij anderen zijn kaarsjes en stenen gelegd. Ik dwaal verder, er lijkt geen einde aan te komen: stenen zover ik kan zien. Dan komt het besef dat een paar duizend stenen niet in vergelijking staan met honderdduizend doden.

Eddie Weinstein heeft het kunnen navertellen, hij was een van de ongeveer honderd mensen die Treblinka heeft overleefd, 8 à 900.000 anderen deden dat niet.

~ Marijke Nieborg, Student Holocaust and Genocide studies UvA
Filosofie RUG

Stichting Sobibor organiseert twee reizen per jaar: in april een 4-daagse herdenkingsreis naar Sobibor voor nabestaanden en in oktober een 7-daagse studiereis naar de Aktion Reinhard kampen in Polen. Voor meer informatie kan je mailen naar [email protected]