Dark
Light

Een stad als speelbal van de geschiedenis

Auteur:
5 minuten leestijd
Een paradox tussen oud en jong - oudere vrouwen verkopen zelfgekweekte groente op straat. Jongeren zijn druk met hun mobieltje. (Lviv, stad van paradoxen)
Een paradox tussen oud en jong - oudere vrouwen verkopen zelfgekweekte groente op straat. Jongeren zijn druk met hun mobieltje. (Lviv, stad van paradoxen)

Leopolis, Lemberg, Lwów, Lvov en Lviv. De stad die onder zoveel namen bekend gestaan heeft, kent een rijke geschiedenis. En een tragische, want gedurende het nazi- en Sovjettijdperk verloor de stad vrijwel haar complete bevolking. Sporen van dit dramatische verleden zijn er echter nauwelijks, zo blijkt uit het (foto)boek Lviv, stad van paradoxen.

Uitzicht over de stad Lviv (Lviv, stad van paradoxen)
Uitzicht over de stad Lviv (Lviv, stad van paradoxen)
Lviv, zoals de stad tegenwoordig heet, bevindt zich in het westen van Oekraïne, ongeveer 70 kilometer verwijderd van Polen. Met 750.000 inwoners is de stad net iets kleiner dan Amsterdam. Voor fotograaf Dolph Kessler (1950) was het voor 2012 een nog onbekende stad. Met zijn achtergrond als stedenbouwkundige en zijn beroep van fotograaf werd Kessler tijdens zijn bezoek aan de stad in dat jaar echter meteen geraakt door wat hij er zag. “Lviv combineert de elegantie van Parijs en Wenen met het drama van Berlijn”, zo schrijft hij.

“De meeste Europese steden zijn sinds WO II helemaal opgeknapt, deels sterk vercommercialiseerd en door de toeristische sector ingepalmd. Maar Lviv had nog iets van hoe ik in mijn jeugd door Amsterdam of Rotterdam liep. Lviv is een stad die nog niet helemaal is ingehaald door de moderne tijd en dat beviel mij in het algemeen goed.”

Anti-Russische protesten in Lviv. (Lviv, stad van paradoxen)
Anti-Russische protesten in Lviv. (Lviv, stad van paradoxen)

De basis voor een (foto)boek was gelegd. Kessler vond meerdere medestanders om zijn boek te verrijken. Stedenbouwkundige Kees van Ruyven, journalist Michiel Driebergen en filosoof Ruud Meij verzorgden elk een essay en stedenbouwkundige Herman Zonderland maakte plattegronden van de stad in heden, verleden en toekomst. Alle teksten zijn zowel in het Nederlands als Engels opgenomen. Voorzien van een harde kaft en rijkelijk gevuld met paginagrote kleurenfoto’s misstaat deze publicatie niet op de koffietafel. Behalve de foto’s, essays en de plattegronden bevat de publicatie ook nog een uitneembaar boekje, getiteld “Lviv, kompas van Europa”, waarin aan de hand van teksten en kaarten de historisch-geografische positie van Lviv wordt uitgelegd.

Die historisch-geografische geschiedenis loopt langs grillige lijnen en begint in 1250. Toen legde koning Danylo van Galicië met de bouw van een burcht voor zijn zoon Lev (leeuw) de basis voor de stad die bekend kwam te staan als Leopolis. Na aanvankelijk behoord te hebben tot het Kievse Rijk zou de Midden-Europese stad de daaropvolgende eeuwen meerdere naties toebehoren, waaronder Polen, het Habsburgse Rijk, de Sovjet-Unie en nazi-Duitsland. Vanwege de voortdurende grensverschuivingen en de centrale ligging in Europa kende de stad een rijke, multiculturele bevolking, bestaande uit onder andere Polen, Oekraïners, Russen, Joden en Armeniërs. Rooms-katholieken, joden en Grieks-katholieken woonden er samen en verfraaiden de stad met hun gebedshuizen.

De Lontski-gevangenis, symbool van nazi- en Sovjetterreur. (Lviv, stad van paradoxen)
De Lontski-gevangenis, symbool van nazi- en Sovjetterreur. (Lviv, stad van paradoxen)

Voorafgaand aan de Tweede Wereldoorlog maakte de stad als Lwów onderdeel uit van de Tweede Poolse Republiek, totdat als gevolg van het Molotov-Ribbentroppact (het non-agressiepact tussen nazi-Duitsland en de Sovjet-Unie) het Rode Leger in september 1939 de stad binnenviel. Met de Lontski-gevangenis als het centrum van het kwaad startten de Sovjets met de vervolging van nationalisten en intellectuelen van Oekraïense en Poolse afkomst. Diezelfde gevangenis werd na de Duitse inval in de Sovjet-Unie, toen Lvov Lemberg werd, in gebruik genomen door de nazi’s. De meer dan 100.000 personen rijke Joodse bevolking viel in de naziperiode ten prooi aan deportatie en uitroeiing. Het Joodse getto van Lemberg was één
van de grootste in bezet Europa.

(Lviv, stad van paradoxen)
(Lviv, stad van paradoxen)

Na de herovering door de Sovjet-Unie in 1944 maakte de stad, Lvov genoemd, tot de val van het IJzeren Gordijn onderdeel uit van de Sovjetrepubliek Oekraïne. Al meteen werd door Stalin begonnen met de verdrijving van de Polen in de vorm van een massale volksverhuizing. De plek van de Polen, die afgevoerd werden naar de naar het westen verschoven Volksrepubliek Polen, werd ingenomen door Russen en Oekraïners. Decennia lang zuchtte de stad onder Sovjetoverheersing, waarbij talrijke burgers in de goelag eindigden. Na de instorting van de Sovjet-Unie in 1991 werd de stad onderdeel van de democratische staat Oekraïne en dat is ze nog steeds. Gezien de ligging vlakbij de grens met de Europese Unie is met name de jongere bevolking van Lviv westers georiënteerd en is de stad een belangrijk centrum van Oekraïens nationalisme. De in 2014 in hoofdstad Kiev uitgebroken Euromaidanrevolutie, die leidde tot de afzetting van de Russisch-georiënteerde president Viktor Janoekovytsj, kan in de stad op veel steun rekenen.

Paradoxen vormen de rode lijn in het boek van Dolph Kessler en zijn medesamenstellers. Meerdere voorbeelden worden genoemd, maar één daarvan is misschien wel het meest opvallend. Uiterlijk gezien kent de stad een rijke geschiedenis, zo blijkt ook uit de foto’s van prachtige gebouwen in diverse stijlen (jugendstil, barok, neoclassicisme, etc.). Innerlijk gezien kent de stad echter nauwelijks een historisch bewustzijn. De wortels van de meeste bewoners liggen elders en de oorspronkelijke bewoners zijn uitgeroeid of verdreven, evenals hun nagedachtenis. Waar in een stad als Berlijn in haast elke straat de Holocaust met tastbare monumenten wordt herdacht, moet je in Lviv hard zoeken naar een Holocaustmonument of aandenken aan de rijke Joodse geschiedenis. Tijdens zijn ontdekkingstochten door de stad, die hij veelal met de tram aflegde, ondervond Michiel Driebergen dat de plek waar de Gouden Roos synagoge ooit stond tegenwoordig een met golfplaten omheinde lege ruimte is, waar zwervers rondscharrelen tussen vuilnis.

De lege plek in de stad waar eens de Gouden Roos synagoge stond. (Lviv, stad van paradoxen)
De lege plek in de stad waar eens de Gouden Roos synagoge stond. (Lviv, stad van paradoxen)

De eerder genoemde Lontski-gevangenis, een symbool van nazi- en Sovjetterreur bij uitstek, heeft tegenwoordig nog altijd dezelfde bestemming. Kijkend naar de foto’s van ouderen in het boek kun je je iets voorstellen van deze onverschilligheid ten opzichte van de geschiedenis. Terwijl de jeugd in korte rokjes en vlotte spijkerbroeken met de tijd is meegegaan, lijkt de klok van de oudere generatie, met hun sobere, eentonige kleding en brillen met zware monturen, stil te zijn blijven staan in het Sovjettijdperk, waar het herdenken van het individu taboe was. Een zoveelste paradox, die tussen jong en oud. Het zal aan jongere generaties zijn om in het reine te komen met de geschiedenis en er eer aan te bewijzen.

De prachtige kleurenfoto’s vertellen zo elk hun eigen verhaal. Ze tonen de stad in al haar gezichten: van de moderne winkelstraten met McDonald’s en Armani tot de kille flats uit het Sovjettijdperk. Van de rammelende trams door grauwe, besneeuwde straten tot de moderne, vrijwel lege terminal die gebouwd werd voor het EK. En van het vrolijk gekleurde zwemparadijs tot de niet minder uitbundig versierde kerken. Heden en verleden smelten in Lviv samen, waarbij de historie echter met onverschilligheid tegemoet getreden wordt en de toekomst met enige schroom. Wanneer de bevolking van Lviv zich net zo bewust wordt van de tragiek en kansen van hun stad als de samenstellers van dit boek, kan de toekomst veel moois brengen, hoewel de geschiedenis ook aantoont dat de ligging van de stad op de grens tussen het Westen en Rusland bedreigingen met zich meeneemt. De stad van paradoxen is ook een speelbal van de geschiedenis.

~ Kevin Prenger

Meer infomatie over dit boek op www.lvivbook.com

Vervallen trapportalen, zoals er zoveel zijn in Lviv. (Lviv, stad van paradoxen)
Vervallen trapportalen, zoals er zoveel zijn in Lviv. (Lviv, stad van paradoxen)

Kevin Prenger (1980) is hoofdredacteur artikelen van TracesOfWar.nl. Zijn aandacht gaat vooral uit naar de 20ste eeuw, in het bijzonder de geschiedenis van de Holocaust en nazi-Duitsland. In 2015 publiceerde hij het boek Oorlogszone Zoo, over de geschiedenis van de Berlijnse dierentuin tijdens de naziperiode en de Tweede Wereldoorlog. Verschillende boeken over minder bekende verhalen uit de Tweede Wereldoorlog volgden: De boodschapper uit de hel, Een rechter in Auschwitz, Het masker van de massamoordenaar, Kerstmis onder vuur en Kolberg. In 2021 verscheen zijn boek Meer dan alleen Auschwitz, gevolgd door In de schaduw van Schindler in 2022. Momenteel werkt hij aan een boek over onderwijs en indoctrinatie van de jeugd in nazi-Duitsland. Zie ook zijn website of X-account.

Gratis geschiedenismagazine

Ontvang, net als ruim 50.000 anderen, iedere week de gratis nieuwsbrief van Historiek:

Gratis nieuwsbrief

Meld u aan voor onze wekelijkse nieuwsbrief (51.015 actieve abonnees)


Donateurs ondersteunen ons project en dragen direct bij aan de uitbreiding van ons archief.

Meer informatie

×