Een straat met de reputatie van prostitutie

Anno 2017 woedt er een discussie over het wijzigen van straatnamen die bijvoorbeeld lieden eren die in koloniale tijden wreedheden hebben begaan. Tegenwoordig gaat het vooral om de personen in de straatnamen, maar naamsveranderingen kunnen ook ongewenste activiteiten uit het verleden betreffen, zoals bijvoorbeeld prostitutie.

Dat was bijvoorbeeld in Gouda de reden om de naam Vogelensang, de straat waar sinds de late middeleeuwen prostitutie werd bedreven, te wijzigen. De aanleiding om tot naamsverandering over te gaan diende zich aan ten tijde van het voorgenomen bezoek van koningin Wilhelmina. Op 25 mei 1897 werd te harer ere de naam Vogelensang veranderd in Wilhelminastraat.¹ Inmiddels heeft Gouda weer een Vogelenzang.

In 1863 klaagden in Utrecht bewoners met achterhuizen die op bordelen uitkeken, dat prostituees op straat klanten lastig vielen. In de bordelen in de Cellenbroederstraat zouden prostituees de gordijnen openlaten en ‘vertoningen geven’. De actievoerende burgers pleitten tevergeefs tussen 1864-1912 ervoor de naam Cellenbroederstraat te vervangen door Hieronymusstraat, Regenboogstraat of Lange Nobelstraat. Wel wisten burgers in eerste instantie de verfoeide Kazernestraat (een werkterrein voor prostituees) tot Nobelstraat om te vormen. In 1912 kregen de burgers uiteindelijk toch hun zin; de Cellenbroederstraat ging Nobeldwarsstraat heten. (’t Hart, 1993)

In Arnhem werd in 1874 de naam van Hoerenpad, naast de Menno van Coehoorn Kazerne, veranderd in Noordpad zodat nieuwe rekruten niet op verkeerde ideeën konden worden gebracht.² In Alkmaar moesten de Bordeelsteeg en de daarmee geassocieerde Kazernesteeg verdwijnen.

In 1874 schreef een aantal bewoners van de Lammehuingestraat in Groningen dat ze om de reputatie van ontucht een andere naam voor hun straat wilden. Op 24 oktober van dat jaar ging de gemeenteraad daarmee akkoord. Deze straat heet nu de Akerkstraat.³ De Maastrichtse Helstraat werd om diezelfde reden omgedoopt tot Sint Bernardusstraat.⁴

Roosmarijn

Volgens meerdere bronnen duiden straatnamen met de naam Roosmarijn op seksuele activiteiten/ prostitutie. (Roosmarijn was ook de naam van een geliefde vrouw, liefje of hoertje). Soms werd de naam Roosmarijn verbasterd tot Rosmarijn, zoals in Amsterdam.

Nijmegen kende in de negentiende eeuw de Rozemarijngas, een straatje ontstaan aan het begin van de vijftiende eeuw dat van de Valkhofheuvel tot de Waal liep. In deze kleine straat was in de periode van 1880 tot 1890 zowel een groot als een klein bordeel gevestigd. Op 17 december 1880 had een korporaal een prostituee in deze Rozemarijngas vermoord. De overheid reageerde door in 1884 deze Rozemarijngas af te sluiten. Hierbij speelde ook een rol dat buurtbewoners hadden geklaagd over ‘wanordelijkheden en zedenkwetsende toonelen’ die er zich afspeelden. De Rozemarijngas moest van de plattegrond verdwijnen, wat geschiedde. (Lema, 2014)

In 1564 stond in Bergen op Zoom de Roosmarijnstraat als bordeelstraat bekend.⁵ In de negentiende eeuw was daar nog steeds prostitutie. Ook in het gebied dat later Eindhoven ging heten, bestonden er Roosmarijnstraten. In 1889 stelde de gemeenteraad de naam Roosmarijnstraat vast voor een bepaalde straat. Die naam werd in 1920 veranderd in Jan van Lieshoutstraat. Waarschijnlijk was dat niet om eventuele prostitutie van weleer te doen vergeten, maar om verwarring te voorkomen met andere Roosmarijnstraten.⁶

In Willemstad zouden prostituees ‘rozemarijntjes’ worden genoemd. Zierikzee, Haarlem, Goes, Arnhem, Elburg en Den Briel kenden een Roosmarijnstraat in het oude centrum. Van Den Briel weten we niet zeker of de Roosmarijnstraat in de zeventiende eeuw een straat met bordelen was, maar volgens een medewerkster van het streekarchief woonde daar in de negentiende eeuw zeker één prostituee. In Breda stond het bekend als een vuile straat, maar dat was letterlijk bedoeld. Mogelijk had men er schertsend een ‘lieflijke’ naam voor bedacht. In Leiden had men ook zo’n Roos- of Stinksteegje. ⁷

Stoofsteeg Gouda

In veel oude steden is er nog een Stoofstraat/ Stoofsteeg. (Amsterdam, Gouda, Dordrecht, Haarlem, Den Bosch en in Vlaanderen (Aalst, Antwerpen, Brugge, Gent).⁸ De naam duidt op de aanwezigheid van (bad) stoven, in veel gevallen plekken, waar in de late middeleeuwen illegale prostitutie werd bedreven.

Radicaler dan naamsverandering is sloop. Zo is de Poeldijksestraat in Den Haag, een straat voor goedkope raamprostitutie, in 2006 geheel gesloopt. De Poeldijksestraat verdween daarmee van de kaart.

In het begin van de twintigste eeuw moest de Zandstraatbuurt, ofwel de Polder in Rotterdam eraan geloven. Diende dat de bouw van het nieuwe stadhuis of om de prostitutie te laten verdwijnen? Waarschijnlijk allebei. Hoe lang zullen De Wallen nog De Wallen worden genoemd? Wie wil er nu in een buurt wonen die als voormalige hoerenbuurt bekend stond? Nou, kennelijk willen veel mensen dat. Zo is De Camp in Leiden nu een dure en chique buurt. Dat geldt voor veel voormalige rosse buurten in de oude stadscentra. Soms laat die ‘gentrificatie’ niet eeuwen op zich wachten, maar wordt deze actief ter hand genomen. Dat is bijvoorbeeld gebeurd met voormalige rosse buurten in Rotterdam: Katendrecht, het Scheepvaartkwartier en de Keileweg.

~ Sietske Altink
www.sekswerkerfgoed.nl

Noten