De lotgevallen van een Zwitserse vechtersbaas in dienst van de VOC

---

In Japan

Op 27 juli 1623 vertrok de Goede Hoop, een van de schepen die door de storm op het land waren geworpen, van de Pescadores naar Japan met een lading ruwe zijde om daar te verhandelen. Zij waren daar welkom vanwege de Chinese zijde die er erg gewild is, want de Japanners gebruiken die om er prachtige stoffen van te maken voor hun kleding.

De Japanners zijn van middelmatige lengte, ongeveer even groot als wij; het zijn uitermate goede soldaten, erg bekwaam in het hanteren van wapens, en zij zijn trouw. Hun wapens bestaan uit haakbussen met grote ronde kogels, zware pieken met ijzer van een voet lang en zo scherp als een mes, en sabels zo lang als een Zwitserse degen, met een dik en zwaar lemmet. Zij doorklieven met dit wapen een man in één slag, alsof het een houtje is ter dikte van een vinger. Zelfs wanneer de man een kuras zou dragen, dan zouden zij hem nog doden. Wanneer zij in oorlog zijn, hebben zij gewoonlijk drie sabels of degens bij zich: een lange, een andere met een lemmet van 2 voet lang, en een kleine dolk van een voet lang, die zij als ponjaard dragen. In open terrein waar veel ruimte is maken zij gebruik van de lange sabel, die zij furieus en, zoals in Zwitserland, met beide handen hanteren. De sabel met het minder grote lemmet gebruiken zij waar minder armslag is. Zij nemen de kleine dolk ter hand wanneer zij bij verrassing overwonnen zijn en geen hoop meer koesteren zich te kunnen redden: liever dan zich gevangen te laten nemen, gebruiken zij de dolk om zich in de buik te steken. Zij overtrekken hun houten schilden met leer, zoals ik heb gezien bij hen die bij mijn compagnie dienden en die zich liever door de vijand lieten doden dan zich over te geven. Zij gebruiken ook hellebaarden als een sabel en allerlei andere soorten wapens die zij goed weten te hanteren. Ik heb van de gouverneur van Nagasaki in Japan begrepen dat zij een eed hebben afgelegd de hand aan zichzelf te slaan en ook dat de koning hen die terugkomen van een nederlaag laat ombrengen.

Deze lieden gaan gekleed in een broek, zoals in Holland, kousen en schoenen ingekeept als een koeienpoot; zij dragen een mantel van zijde tot halverwege de benen, ieder volgens zijn rang en stand, gevoerd met fijn katoen, in vier of vijf kleuren, en even fraai aan de buitenkant als aan de binnenkant. Zij dragen een sjerp van zijde als ceintuur. Het hoofd is onbedekt, de haren zijn opgebonden als een paardenstaart. Wanneer zij ten oorlog trekken, dragen zij zwarte harnassen van zwart gelakt hout en andere van messing, de helmen zoals ouderwetse Spaanse hoeden.

Er zijn ook voortreffelijke ambachtslieden die alle mogelijke bewerkingen verrichten, zowel met hout als met zilver, ijzer en andere materialen, zelfs beter dan je ze in Europa vindt. De vrouwen gaan hetzelfde gekleed en zijn zó te krijgen: voor de waarde van één reaal krijg je een vrouw voor twee of drie maanden. Het leven is hier erg goedkoop aangezien er levensmiddelen in overvloed aanwezig zijn. De koning houdt er een groot gevolg op na en heeft steeds twee of drie heren bij zich, afgezien van soldaten die altijd in de buurt blijven om hem van dienst te zijn, hetzij voor de jacht, hetzij voor iets anders. Hij voelt een sterke verantwoordelijkheid voor de adel en laat vrouwen die gaan trouwen in een zaal komen om te onderzoeken of zij kinderen kunnen krijgen. Hij gebiedt hun in hun blote kont op een groot stuk vloeipapier te zitten en hij laat een merrie brengen die hij vlak voor hun neus laat dekken door een veulen, om bij het zien hiervan hun vocht te laten vloeien en op dat blad te laten lopen. En daarna vraagt hij dat vloeipapier naar hem toe te brengen, stuk voor stuk. De vrouwen wier blad niet de sporen draagt van haar vocht beschouwt hij als niet in staat tot conceptie. Zij worden weggestuurd en voor een ordinaire hoer gehouden. Ik heb het van de gouverneur van Nagasaki zelf gehoord en ook van drie of vier heren die mij verzekerden dat het echt waar was. Ik hoorde het eveneens van twee Hollandse kooplieden die er drie jaar hebben gewoond en die hetzelfde vertelden terwijl zij met elkaar zaten te praten over de vrouwen van Europa en van ons land.

In het Japans heten vrouwen die bekendstaan als eervol caïche jongezay varuar, dat wil zeggen ‘edele en nobele vrouwen’; rijke meisjes jongezar; hoeren caïche vargouzar. De mannen heten kosmous jongozar, dat wil zeggen ‘mannen van eer’; de edele heren, die zij van geringe betekenis achten en die het nauwelijks wagen te spreken, heten kosmous nour nour. Om te loven en bieden gebruiken zij de woorden kous noro jingo, dat wil zeggen ‘hoeveel kost dit en dat?’ Dit is wat ik heb kunnen opsteken van hun taal.

Een welvarend land

Ik heb er twee mooie steden gezien, Nagasaki en Corsac, goed gebouwd en met mooie brede straten. De huizen zien er bijna net zo uit als in China, sommige zijn van steen, andere van erg kunstig bewerkt hout. Zij zijn behoorlijk duur omdat daar zo veel mensen wonen. Het paleis van de koning is schitterend, grotendeels bedekt met koper en lood. Bij de ingang van het woongedeelte is er een voordak van 2 vadem lang en één breed, dat helemaal bedekt is met zilver. De kamers bestaan uit twee verdiepingen en zijn voorzien van rijke schilderingen. De koning is gewoonlijk op jacht met zijn edelen en er is een grote verscheidenheid aan wild.

Er zijn drie of vier Japanse eilanden, maar het belangrijkste, waar de koning zijn paleis heeft, is rijk aan zilver en aan allerlei metalen; zij hebben ook veel fraaie kanonnen en allerlei voedingsmiddelen, behalve druivenwijn. Maar zij brouwen een erg lekker bier, dat beter is dan wijn, omdat het beter voedt, zij het dat het niet zo vrolijk maakt als wijn. Er zijn ook allerlei vruchten zoals bij ons in Europa: peren, appels, sinaasappels, vier soorten kastanjes en noten (zoals in China) en veel patrijzen, fazanten en kwartels, maar dan veel vetter dan hier bij ons.

Ik weet niet welke geloofsleer zij eropna houden, zij het dat ik meende te kunnen vaststellen dat deze bijna dezelfde was als die van de Chinezen, vanwege het feit dat Japan vroeger deel uitmaakte van het koninkrijk China. Maar de gouverneur die door de koning van China in Japan was geplaatst, maakte zich meester van de eilanden, omdat hij machtig was en zich eigen baas voelde, maar ook omdat hij een betere krijgsman was dan de Chinezen.

Sindsdien mogen de Chinezen hen niet meer, want als zij tegenwoordig Japanners te pakken kunnen krijgen, laten zij hen de meest wrede dood sterven die je je maar kan voorstellen: zij laten hen in stukken scheuren. Hun rechtspraak is tamelijk goed voor moordzaken; wanneer iemand een ander heeft gedood, laat men hem ook sterven. Een dief wordt het hoofd afgeslagen en hij wordt in het water geworpen tenzij hem op verzoek van de ouders genade is verleend. Vrouwen die een kind hebben gekregen van iemand anders dan hun echtgenoot worden ter dood gebracht en hun bastaardkinderen worden aan een touw door een rivier gesleept, wat ik, wat die kinderen betreft, vreemd vond. Het is de mannen ook toegestaan zo veel kinderen te hebben als zij willen en de kinderen die zij niet willen onmiddellijk na hun geboorte in het water te gooien, ook indien de kinderen wettig zijn.

Op twee uren afstand van Nagasaki waren tal van Spanjaarden gevestigd, aangezien de koning alle naties toestaat zijn koninkrijk te bezoeken om handel te drijven. In 1623 waren er Spaanse priesters die met Japanse priesters hadden samengezworen. Zij hadden hen ertoe gebracht zich [tot het christendom] te bekeren, en met hen nog ongeveer zes- à zevenduizend personen. Toen dat de koning ter ore kwam, heeft hij ze allemaal levend laten verbranden. Alle Spanjaarden die hij te pakken kon krijgen, heeft hij dezelfde behandeling laten ondergaan. Zij zijn ook nog verbannen en mogen er niet meer terugkeren.

Deze Japanse eilanden liggen 50 à 60 mijlen van het vasteland van China, maar dat is minder aan de noord- en de oostkant. Dit is wat ik van de Japanse eilanden heb gezien en geleerd.

~ Leonard Blussé en Jaap de Moor

Boek: Een Zwitsers leven in de Tropen – Jaap de Moor
Lees ook: Hoe een Chinese krijgsheer de VOC versloeg
Artikelen over de VOC