Genocide – Definitie en voorbeelden

Het begrip genocide betekent letterlijk ‘volkerenmoord’. Hiervan is sprake als een volk of bevolkingsgroep systematisch en doelbewust wordt uitgeroeid. In de geschiedenis is er talloze malen sprake geweest van genocide.

Definitie van genocide

De term als zodanig is in 1944 voor het eerst op papier gezet door de Poolse advocaat Raphael Lemkin (1900-1959), in diens studie Axis Rule in Occupied Europe. Hij bereidde ook het Genocideverdrag voor, dat in 1948 tot stand kwam. Genocide is een samenvoeging van het Grieks genos (ras, volk of stam) en het Latijnse achtervoegsel cide (afkomstig van het werkwoord caedere: doden.

Het internationaal recht geeft de volgende definitie:

Een bijzondere en massale vorm van buitengerechtelijke executies of democide.

Genocide valt onder de grotere noemer van misdrijven tegen de menselijkheid, zoals gedefinieerd kort na de Tweede Wereldoorlog bij de Neurenberger Processen en in het Genocideverdrag (1948).

Onder genocide valt meer dan alleen ‘etnische zuiveringen’. Genocide is een aanzienlijk breder verschijnsel. Dit blijkt uit het op 9 december 1948 vastgestelde Genocideverdrag van de Verenigde Naties, ook wel het ‘Verdrag voor het voorkómen en bestraffen van de misdaad van genocide’ genoemd . Dit verdrag werd op 12 januari 1951 geratificeerd. Onder genocide vallen volgens de vaststelling in het Genocideverdrag (artikel 2) de volgende handelingen:

Het Genocideverdrag bepaalt dat genocide niet de aangelegenheid van één staat is, maar een zaak van internationale betrokkenheid. Elke staat kan een beroep doen op de VN om maatregelen te nemen ter voorkoming of onderdrukking van genocide.

Voorbeelden genocide in de geschiedenis

De bekendste volkerenmoord van de twintigste eeuw is de Holocaust (Shoah), de moord op Europese Joden door nazi-Duitsland. Tijdens het Proces van Neurenberg (1945-1946) was een van de aanklachten tegen oorlogsmisdadigers ‘misdaden tegen de menselijkheid’. Onder andere Hermann Göring, Arthur Seyss-Inquart, Joachim von Ribbentrop en Albert Speer werden daarvoor aangeklaagd en berecht.

Maar in de loop van de tijd zijn er veel meer gevallen van volkerenmoorden geweest. Al in de Oudheid kwam bijvoorbeeld de uitroeiing van complete bevolkingsgroepen voor. Zo werden de inwoners van Melos volgens Thucydides bijvoorbeeld afgeslacht nadat ze zich tijdens de Peloponnesische Oorlog weigerden over te geven aan de Atheners. En in de tijd van het kolonialisme werden groepen volken uitgeroeid in onder meer Noord-Amerika, Zuid-Amerika, Azië en Afrika.

Bekende genociden uit de twintigste eeuw waren – naast de Holocaust – de Armeense Genocide (1915), de Indonesische genocide (1965-1966), de Rode Khmer in Cambodja onder Pol Pot (1975-1979), de Rwandese Genocide (1994) en de Joegoslavische Oorlogen (1991-2001).

Grootste naoorlogse volkerenmoord

In de Democratische Republiek Congo vond, qua omvang, de grootste volkerenmoord plaats sinds de Tweede Wereldoorlog: de Tweede Congolese Oorlog. Deze Afrikaanse Wereldoorlog, zoals het conflict ook wel is genoemd, begon in 1998, stopte in 2003, maar ebde door tot 2008. In de jaren 1998-2008 lieten maar liefst 5,4 miljoen mensen in dit conflict het leven.

Gaza

December 2024 publiceerde mensenrechtenorganisatie Amnesty International een rapport waarin werd geconcludeerd dat Israël zich in de Gazastrook schuldig zou maken aan genocide tegen de Palestijnse bevolking. Dit tijdens de oorlog die uitbrak nadat de militante tak van Hamas op 7 oktober 2023 een terroristische aanval op Israël had uitgevoerd. Hierbij werden naar schatting 1.300 burgers en militairen gedood en honderden Israëli’s als gijzelaars naar Gaza overgebracht.

Volgens Amnesty maakte Israël zich in de oorlog die op deze actie volgde schuldig aan drie van de vijf misdaden die in het Genocideverdrag worden genoemd:

Het doden, toebrengen van ernstig lichamelijk of geestelijk letsel aan de leden van de groep, en het opzettelijk creëren van omstandigheden die leiden tot hun vernietiging. Agnès Callamard, secretaris-generaal Amnesty International

Het Israëlische ministerie van Buitenlandse Zaken heeft het rapport als “volkomen onjuist” bestempeld. Israël beroept zich op zelfverdediging en stelt dat het zich aan het oorlogsrecht houdt.

Bronnen ▼