Guantánamo Bay – Amerikaanse marinebasis in Cuba

Guantánamo Bay, ook wel Gitmo. Amerikaanse marinebasis gelegen in de gelijknamige Baai van Guantánamo in het zuiden van Cuba.

Al ruim honderd jaar bevindt zich in het zuiden van Cuba de Amerikaanse marinebasis Guantánamo Bay. Het is de oudste overzeese marinebasis van de Verenigde Staten en de enige in een land waar de VS geen diplomatieke relaties mee heeft. De basis werd in 1902 gevestigd, kort na de Spaans-Amerikaanse Oorlog waarbij Amerika de Spanjaarden op Cuba versloeg. Dankzij het zogenaamde Teller-amendement dat toegevoegd was aan de oorlogsverklaring aan Spanje, konden de Amerikanen Cuba na de oorlog niet als kolonie opeisen. Tijdens de vredesonderhandelingen in Parijs kreeg Amerika echter wel het recht in het zuidelijk deel van de Baai van Guantánamo, een inham van de Caribische Zee in Cuba, een marinebasis in te richten. Afgesproken werd dat Amerika het gebied zou pachten van Cuba dat enige tijd na de oorlog van 1898 onafhankelijk werd. Ook werd vastgelegd dat het pachtcontract alleen verbroken kan worden als beide landen daar toestemming voor geven.

In 1903 tekende Tomás Estrada Palma, de eerste president van Cuba, een verdrag met de Verenigde Staten waarbij de VS voor onbeperkte tijd het recht kregen Guantánamo Bay als marinebasis te gebruiken. Een en ander werd vastgelegd in het Platt Amendement. De voorwaarden van het contract werden in 1934 onder de Cubaanse president Fulgencio Batista herzien. Vastgesteld werd dat het gebied rondom de baai van Cuba was, maar dat de Amerikanen het voor altijd mochten gebruiken.

Huurachterstand

Cuba is momenteel van mening dat dit Cubaans-Amerikaans Verdrag in strijd is met het Verdrag van Wenen van 1969. Uit onvrede over de Amerikaanse aanwezigheid heeft Cuba al jarenlang geen huur, enkele duizenden dollars per jaar, meer geïnd.

Fidel Castro liet in 1964 de Amerikaanse enclave van drinkwater afsluiten. Dit nadat de Amerikanen eenentwintig illegale vissers hadden gearresteerd. Enige tijd werd er drinkwater vanuit Jamaica ingevoerd. Momenteel is de marinebasis geheel zelfvoorzienend. Waterzuiveringsinstallaties zorgen ervoor dat de bewoners van de basis over schoon drinkwater beschikken. Daarnaast wekt Guantánamo Bay haar eigen elektriciteit op.

Personeel

Tot 1959 waren de betrekkingen tussen de VS en Cuba dusdanig dat het niet echt een probleem was als Cubanen op de basis werkten. Vóór de Cubaanse Revolutie van 1959 waarbij Fidel Castro de macht greep, werkten er ongeveer tweeduizend Cubanen op de basis. Aan die open betrekkingen kwam in 1961 een einde. De Amerikanen stelden toen een handelsembargo in tegen Cuba dat met Fidel Castro een communistische leider had gekregen. In het no man’s land tussen de marinebasis en de Cubaanse grens werden ongeveer 55.000 landmijnen gelegd. De Amerikaanse president Bill Clinton gaf in 1996 opdracht deze te verwijderen.

Tijdens de Koude Oorlog was Guantánamo Bay van groot belang voor de Verenigde Staten. Toen in 1962 de Cubacrisis uitbrak en bekend werd dat de Russen op Cuba een aantal raketbases wilden bouwen, lieten de Amerikanen Guantánamo Bay versterken. In het gebied rondom de baai verrezen talloze bunkers.

Amerikaanse grondwet

Gedurende de jaren negentig werd Guantánamo Bay met name gebuikt om bootvluchtelingen uit onder meer Cuba en Haïti onder te brengen. De marinebasis bleek niet alleen een zeer gunstige geografische ligging te hebben, maar ook juridisch interessant te zijn. Doordat de basis zich op Cubaans grondgebied bevindt, konden de vluchtelingen in Guantánamo Bay geen aanspraak doen op bescherming door de Amerikaanse grondwet. Dit maakte het voor de Verenigde Staten eenvoudiger onderschepte vluchtelingen terug naar huis te sturen.

In 2001 werd besloten dat een deel van de marinebasis ingericht moest worden als gevangenenkamp voor terreurverdachten van organisaties als de Taliban of Al-Qaeda. Over de status van deze gevangenen is veel te doen geweest. In totaal werden er ruim zevenhonderdvijftig terreurverdachten gevangen genomen. Op 11 januari 2002 arriveerden de eerste verdachten.

De gevangenen vallen niet onder de Amerikaanse grondwet en ook de Geneefse Conventies gaan voor hen niet op omdat de Amerikanen weigeren hen aan te duiden als krijgsgevangenen of prisoners of war (POW). Bovendien stellen de Verenigde Staten dat de Geneefse Conventies niet van toepassing zijn omdat er geen sprake is van oorlog en een oorlogsverklaring.

Er is veel kritiek gekomen op de harde verhoortechnieken die de Verenigde Staten in Guantánamo Bay op de terreurverdachten hebben toegepast.

Sluiting

Januari 2009 maakte de Amerikaanse president Barack Obama een einde aan de ruwe ondervragingsmethoden, zoals waterboarding (gesimuleerde verdrinking), die onder zijn voorganger George W. Bush waren toegestaan. Obama heeft daarnaast aangegeven dat het detentiecentrum moet worden gesloten. De Amerikaanse minister van Defensie Robert Gates zei in 2006 al dat het hem verstandig leek het gevangenenkamp op Guantánamo Bay te sluiten. Hij werd hierin gesteund door de voormalige minister van Buitenlandse Zaken Condoleezza Rice. Vicepresident Dick Cheney was echter een fel tegenstander van sluiting. Onlangs nog liet Cheney weten dat de harde verhoortechnieken op Guantánamo Bay nuttig waren geweest. Volgens hem hebben ze mogelijk honderdduizenden mensen het leven gespaard.

Protest

In januari 2012 werd in verschillende steden in de Verenigde Staten en in Londen gedemonstreerd tegen het voortbestaan van Guantánamo Bay. Het detentiecentrum op de basis dat in 2002 in gebruik was genomen, bestond toen precies tien jaar.

De demonstranten riepen president Obama op zich te houden aan zijn belofte dat het gevangenenkamp voor terreurverdachten binnen een jaar na zijn aantreden als president gesloten zou worden.