Gustav Schröder (1885-1959) en de reis van de St. Louis

Gustav Schröder ging de geschiedenis in als de kapitein van de oceaanstomer St. Louis die door zijn onverzettelijkheid aan de vooravond van de Tweede Wereldoorlog meer dan negenhonderd Duitse Joden wist te redden uit de handen van de nazi’s. Het verhaal:

Schröders jeugdjaren

Gustav Schröder werd op 27 september 1885 geboren in Hadersleben, een dorpje in het huidige zuiden van Denemarken dat destijds echter deel uitmaakte van het Duitse Rijk. Al vroeg voelde de jonge Schröder zich aangetrokken tot het zeemansleven en toen op nauwelijks zestienjarige leeftijd de lokroep naar de zee hem te groot werd, nam hij op een zeilschip dienst als lichtmatroos. Vrij snel daarna slaagde hij erin om als bemanningslid aan te monsteren op de “SS Deutschland”, toentertijd het tweede grootste en één van de snelste passagiersschepen ter wereld dat voor rekening van de “Hamburg – America Line” voer tussen Europa en de Verenigde Staten.

De Grote Oorlog en het Interbellum

Bij het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog bevond Schröder zich toevallig in India waar hij als Duitser prompt door de Britten werd gearresteerd en geïnterneerd. Toen hij in 1919 naar Duitsland terugkeerde lukte het hem niet een vaste baan te vinden en moest hij zich tevreden stellen met het hier en daar uitvoeren van allerlei klusjes. In 1921 keerde het tij en werd hij aangenomen door de in Hamburg gevestigde rederij HAPAG, wat een acroniem was voor “Hamburg – Amerikanische Paketfahrt Actien – Geselschaft”. In de daaropvolgende jaren diende Schröder op verschillende schepen om in 1935 tot eerste officier gepromoveerd te worden. Kort daarna kreeg hij als kapitein het bevel over zijn eerste schip, de MS Ozeana. Schröders ergste beproeving moest toen nog komen…

De bewogen reis van de St. Louis

In het voorjaar van 1939 hadden verscheidene honderden Duitse Joden de nodige uitreisdocumenten weten te bemachtigen om per schip Duitsland te verlaten en zo aan de vervolgingen van het naziregime te ontsnappen. De dertiende mei 1939 was het zo ver en verliet Schröder met 973 Joodse vluchtelingen aan boord van zijn schip, de St. Louis, de haven van Hamburg richting Havana in Cuba. Toen het schip enkele dagen later aanmeerde in Havana weigerden de Cubaanse autoriteiten de Joodse vluchtelingen echter de toegang tot het land. Het geschil bleef aanslepen en pas na moeizame onderhandelingen lukte het Schröder om toestemming te verkrijgen 29 Joden van boord te laten gaan, maar hij werd uiteindelijk verplicht om de Cubaanse territoriale wateren te verlaten. Schröder besloot daarop koers te zetten naar de Verenigde Staten in de hoop daar asiel te verkrijgen voor de resterende 906 Joden aan boord van zijn schip.

Dat bleek algauw ijdele hoop te zijn. Amerika verkeerde op dat ogenblik met meer dan twaalf miljoen werklozen en een slabakkende industrie immers in volle economische crisis waardoor het voor de zittende president Franklin Delano Roosevelt politieke zelfmoord zou betekenen om nog eens aan bijna duizend immigranten toe te laten tot zijn land. Op de koop toe had ook Canada laten weten niet bereid te zijn de vluchtelingen op te nemen. Dat was natuurlijk koren op de molen voor de nazipropagandamachine die met luide trom erop wees dat blijkbaar geen enkel land Joden wilde opvangen of asiel verlenen.

Toen Schröder wat later van zijn rederij het bericht ontving met de opdracht rechtsomkeer te maken zat er voor hem dan ook niet veel anders op dan weer koers te zetten naar Hamburg. Omdat hij wist wat daar de Joden te wachten stond rijpte bij hem het plan om voor de Engelse kust brand te stichten in de machinekamer en het schip bij laag tij te laten vastlopen op de stranden waardoor volgens het internationaal zeerecht de Engelsen verplicht zouden zijn de opvarenden als schipbreukelingen te herkennen en ze opvang te verstrekken. Zover kwam het niet want onder druk van de publieke opinie verklaarden Groot-Brittannië, België, Nederland en ook Frankrijk zich akkoord om elk enkele honderden vluchtelingen op hun grondgebied te laten ontschepen. Het respijt was evenwel van korte duur want enkele maanden later werden de Lage landen en Frankrijk door de Duitsers onder de voet gelopen en vielen de meeste Joden van de St. Louis alsnog in handen van de nazi’s.

Schröder’s handelswijze werd door de rederij niet bepaald in dank afgenomen. Hij werd op non-actief gezet en moest zich tevreden stellen met een kantoorbaan. Ook na de oorlog ging hij nooit meer de zee op. In 1957 ontving hij voor zijn optreden als kapitein van de St. Louis de “Verdienstorden der Bundesrepublik Deutschland”, de hoogstmogelijke onderscheiding van de toenmalige Duitse Staat. Twee jaar later kwam hij de tiende januari 1959 op 73-jarige leeftijd in zijn woonst te Hamburg te overlijden.

Het verdere verhaal

De tragische odyssee van de St. Louis inspireerde in 1976 de Amerikaanse cineast Stuart Rosenberg (1927-2007) tot het maken van de film “The voyage of the Damned” naar het gelijknamige boek van Gordon Thomas en Max Morgan Witts. De film met in de hoofdrol de Zweeds-Franse acteur Max von Sydow, werd bekroond met drie Oscars waaronder die van beste scenario.

Een onverwachts eerbetoon

Begin 1993 verleende het Yad Vashem instituut in Israël Gustav Schröder postuum de titel van “Rechtvaardige onder de Volkeren”, een eerbewijs voorbehouden aan personen die tijdens de Holocaust Joden hielpen onderduiken of te ontkomen aan de nazivervolging. Schröder werd daarmee één van de ongeveer 23.500 “Rechtvaardigen” die het Yad Vashem instituut erkende sinds haar oprichting in 1953.

Ook interessant: Amerika stuurde in 1939 boot vol Joodse vluchtelingen terug
Boek: The Saddest Ship Afloat – The Tragedy of the Ms St. Louis

De film Voyage of the Damned