Hereniging Noord- en Zuid-Korea niet onmogelijk

Van de nieuwe ontmoeting tussen de Amerikaanse president Trump en de Noord-Koreaanse leider Kim Jong-un moeten we ons niet veel voorstellen. Waar we wel op moeten letten is de samenwerking tussen Kim en de Zuid-Koreaanse president Moon Jae-in. Die zou zelfs tot een hereniging van Noord- en Zuid-Korea kunnen leiden, maar dan wel met behoud van de eigen politieke en economische systemen, gescheiden door de vrijwel ondoordringbare DMZ; de gedemilitariseerde zone waar nu rond een miljoen soldaten tegenover elkaar liggen.

Deze opmerkelijke voorspelling deed Korea-deskundige Remco Breuker, hoogleraar aan de Universiteit van Leiden, deze week in een lezing in Den Haag over de verhoudingen tussen de absolute tegenpolen Noord- en Zuid-Korea. Sinds 1910 werd het schiereiland bezet door Japan, wat beëindigd werd door de bom op Hiroshima, die in 1945 een eind maakte aan de Japanse veroveringsdrang in heel Zuid-Oost Azië.

De grootmachten gunden de wederopbouw van het straatarm geplunderde land niet aan de ander waarvoor het Salomonsoordeel werd gevonden door het land te delen, op de 38e breedtegraad; Het noorden kwam onder bescherming van de Sovjet-Unie; het zuiden onder beheer van de Amerikanen. Bedoeling was dat ze beide een verenigde Koreaanse bestuursmacht zouden voorbereiden.

Koreaanse Oorlog

Toen brak de Koude Oorlog uit. De Noord-Koreaanse leider Kim Il-sung, verzetsstrijder tegen de Japanners en tijdens de Tweede Wereldoorlog langdurig gestationeerd in de Sovjet-Unie, constateerde dat het Zuiden verzwakt was, terwijl de Amerikanen dat gedeelte vooral vanuit Japan controleerden. Hij drong bij Stalin aan op toestemming voor een inval, wat de maarschalk in 1950 toestond.

Kim Il-sung had het goed gezien. Zijn troepen veroverden in een snel tempo het overgrote deel van het Zuiden. Alleen het uiterste zuidoosten, rond Pusan, ontsnapte aan de nieuwe bezetting; de aanvoerlijnen waren te lang geworden. Toen grepen de kersverse Verenigde Naties in. Er werd een resolutie aangenomen waardoor een geallieerde troepenmacht, waarin ook Nederlanders meevochten, werd gevormd voor de tegenaanval. De Sovjet-Unie stemde niet mee (dus niet tegen, dus ook geen veto) want de VN hadden de permanente zetel in de Veiligheidsraad voor China aan Formosa (Taiwan; Tsjang Kai-sjek) toegewezen in plaats van aan Peking (Beijing, Mao). De Veiligheidsraad werd daardoor tijdelijk door Moskou geboycot.

Binnen enkele maanden waren de Noord-Koreanen vrijwel teruggedrongen, tegen de Chinese grens aan. Toen greep China in met steun voor Kim Il-sung. Daarna golfden de gevechten op en neer, waarbij Seoul zelfs voor de tweede maal werd veroverd. De Amerikaanse generaal Douglas MacArthur vroeg zelfs om de inzet van de atoombom, om het probleem in één keer op te lossen, maar dat werd door president Eisenhower geweigerd en hijzelf werd ontslagen. Drie jaar lang werd het hele schiereiland getroffen door vooral Amerikaanse (napalm)bombardementen, totdat vrijwel geen steen meer op de andere stond. Het was een gruwelijke oorlog, die ernstiger was dan wat daarvoor en daarna in de wereld teweeg is gebracht.

Toen stierf Stalin, waarna in 1953 een wapenstilstand kon worden afgekondigd. Sindsdien zijn Noord en Zuid gescheiden door een uiterst zwaar bewaakte ‘gedemilitariseerde zone’ (DMZ). De ‘socialistische’ staat in het Noorden ontwikkelde zich, geleid door de Kim-dynastie (Kim Il-sug, zoon Kim Jong-il en kleinzoon Kim Jong-un) tot een meedogenloze dictatuur die wordt geleid door het kimilsungisme, de Juche. Ook het kapitalistische Zuiden was aanvankelijk een (militaire) dictatuur, tot in 1987 de eerste stappen naar democratie werden gezet. Intussen behoort Zuid-Korea tot de welvarendste landen van de wereld, terwijl het Noorden een uiterst zwakke en kwetsbare (soms hongersnood) economie bezit.

Trump ontmoet Kim opnieuw

De vorige ontmoeting van Trump met Kim Jong-un, in Singapore, in juni 2018, sloot een periode van intense spanning af. Noord-Korea, al in het bezit van kernwapens, schoot langeafstandsraketten steeds verder de lucht in, totdat ze theoretisch ook Amerika zouden kunnen bereiken. De Noord-Koreaanse propaganda suggereerde dat het uiteindelijke doel de vernietiging van Amerika zou zijn.

Nieuwe top Trump-Kim Jong-un

Volgens Breuker zijn met de nieuwe top tussen Trump en Kim Jong-un hooguit cosmetische veranderingen te verwachten, die door beide landen echter wel als groot succes zullen worden gepresenteerd.

‘In feite verandert er niet veel, zeker niet op het gebied van de Noord-Koreaanse kernbewapening. Want die is voor het Kim-regime een levensverzekering. En van de vorige beloftes is ook nog niets gerealiseerd’.

(Eigen noot: Na eerste ontmoeting stond de denuclearisatie van ‘the Korean peninsula’ (het Koreaanse schiereiland) centraal. Onder meer het NOS-journaal wist dat toen te vertalen met ‘Noord-Korea’. Terwijl Kim toch op z’n minst de Amerikaanse atoomparaplu uit Zuid-Korea weg wilde hebben)

Volgens Breuker zal Kim opnieuw het verminderen van de nucleaire dreiging bepleiten.

‘Maar hij bedoelt daarmee zowel de Amerikaanse als de Chinese kernbewapening in de gehele regio, en pas daarna de kernwapens in Noord-Korea. Daar zit dus geen beweging in. Maar door het Koreaanse wapengekletter is een aanval op de DPRK vrijwel ondenkbaar geworden’.

Hereniging Noord- en Zuid-Korea

In augustus/september nam ik deel aan een bijzonder interessante rondreis door Noord- Korea, onder de nadrukkelijke begeleiding van twee gidsen, die tevens tot taak hadden de minder florissante kanten van de Noord-Koreaanse samenleving buiten beeld te houden. In de bus, onderweg van A. naar B., hield onze vrouwelijke gids een onrealistische causerie over een hereniging van Noord- en Zuid-Korea in de vorm van ‘Eén Land, Twee Systemen’, waarin de politieke en economische systemen in de twee landen ongewijzigd zouden blijven bestaan. Volgens Breuker is dat scenario helemaal niet zo onwaarschijnlijk.

‘Niet in de zin van de ‘Wiedervereinigung’ van Oost- en West-Duitsland. Daar konden, ondanks de Muur, familiebanden via post, telefoon of andere middelen en beperkte reismogelijkheden toch min of meer in stand blijven. De grootmachten hebben het gebied op alle fronten bijna onherstelbaar uit elkaar gedreven, en dat is iets dat de bevolking van beide landen hen bijzonder kwalijk nemen. De recente ‘familie-herenigingen’ van Noord en Zuid, waarbij moeders hun zonen na pas 63 jaar weer ontmoetten op Noord-Koreaans grondgebied, en dan voor slechts drie uur en zonder kans op herhaling, maken duidelijk hoe rigoureus die scheiding is verlopen’.

Economische verschillen

Noord-Korea bezit belangrijke industriële bronnen en grondstoffen, zoals ijzererts, terwijl het Zuiden in aanleg een landbouwstaat is. Zuid-Korea heeft een ongekende economische ontwikkeling doorgemaakt waardoor het tot de modernste landen van de wereld behoort.

Maar Zuid-Korea loopt volgens Breuker letterlijk en figuurlijk tegen grenzen op. De im- en export; de complete industriële productie, van ICT en elektronica tot auto’s, moet over zee of door de lucht worden getransporteerd. Het zou veel beter zijn wanneer gebruik werd gemaakt van de Noord-Koreaanse industriële mogelijkheden en tegelijk een spoorweg kan worden gerealiseerd die aansluiting krijgt op de Nieuwe Zijderoute, die intussen door China wordt ontwikkeld.

Het herstel van de door de DMZ geblokkeerde spoorweg tussen Noord en Zuid, enkele weken geleden in het nieuws, was volgens Breuker voor de Bühne; voor de suggestie dat gewerkt wordt aan het wegnemen van blokkades tussen Noord en Zuid. Het spoorwegnet van Zuid is niet zo gemakkelijk op dat van Noord aan te sluiten. Zuid-Korea heeft zijn spoorwegen vergaand gemoderniseerd; de treinen in Noord-Korea rijden op rails die nog door de Japanners zijn aangelegd.

Mensenrechten

Het ziet er niet naar uit dat mensenrechten een belangrijke plaats krijgen op de herenigingsagenda. Het Noord-Koreaanse regime is bikkelhard. Iedereen controleert iedereen. De meeste mensen komen zonder moeizaam te verkrijgen papieren niet eens hun eigen regio uit. Om in de hoofdstad Pyongyang te kunnen wonen moet iemand aan strenge eisen voldoen of soms zelfs worden uitverkoren. Misdadigers worden, soms voor onbepaalde tijd, in strafkampen opgesloten. Zelfs kunnen de straffen worden uitgebreid tot generaties, zodat grootouders in kampen zitten omdat een kleinzoon iets heeft uitgevoerd dat bij het regime in ongenade viel. De rechtspraak in Zuid-Korea is overigens ook niet onomstreden. Als er beweging in het herenigingsstreven komt, dan gebeurt dat vooral om economische en nationalistische motieven.

Nationalistisch gevaar

Zowel de grondwet van Noord-Korea als die in het zuidelijke buurland schrijft ‘hereniging’ voor; ze hebben ook allebei een ‘ministerie voor Hereniging’, dat doorgaans weinig te doen heeft. Breuker ziet kans voor een hereniging van Noord- en Zuid, maar dat zal volgens hem niet betekenen dat de grenzen open gaan. ‘De DMZ blijft de ondoordringbare scheidslijn tussen Noord en Zuid’.

Hereniging is volgens hem wel mogelijk met behoud van de eigen systemen. Hij ziet mogelijkheden dat Zuid in het Noorden ‘economische zones’ opent, zoals al eerder gebeurde met een industriepark in Kaesong aan de grens met Zuid-Korea, dat onder druk van de spanningen door Kim Jong-un werd gesloten. Wanneer meer van dergelijke locaties worden geopend, kan niet alleen eenvoudiger gebruik worden gemaakt van Noord-Koreaanse grondstoffen, maar ook van spotgoedkope arbeiders. Noord-Koreanen, uitverkoren door het regime, werken trouwens al in het buitenland, zoals in Rusland en Europa (werven in Polen), waar ze volgens Breuker nauwelijks bewegingsvrijheid hebben en het grootste deel van hun inkomen aan de staat moeten inleveren.

Onomkeerbare resultaten nodig

Beide leiders zijn volgens Breuker bovendien gedreven door een ‘griezelig nationalisme’:

‘Hun verklaring in Pamunjon ademde de geest van ‘Wien Koreaans bloed in de aderen vloeit’

Dit sluit tegelijk 1,6 miljoen buitenlandse ingezetenen in Zuid-Korea uit. Volgens Breuker heeft de Zuid-Koreaanse president Moon haast. Zuid-Korea is een democratie, dus over een jaar of drie moet hij worden herkozen. Hij is niet onomstreden. Toen hij in september een bezoek aan de Noord-Koreaanse hoofdstad Pyongyang bracht, werd hij daar ontvangen met de ‘herenigingsvlag’, waarmee Noord-Korea een jaar eerder al de Olympische Winterspelen van Zuid-Korea had ‘gekaapt’. In Zuid-Korea gingen toen stemmen op voor een impeachment, omdat hij had toegestaan dat de ‘eigen’ vlag niet wapperde in de Noord- Koreaanse hoofdstad. Volgens Breuker hebben de initiatieven van Moon voor een ‘dooi’ tussen Noord- en Zuid- Korea wellicht een mondiale catastrofe afgewend. Als het hem niet lukt herkozen te worden, dan wil hij wat betreft de hereniging onomkeerbare resultaten hebben bereikt.

Meer weten?

Max Hastings: ‘De Koreaanse oorlog’
Remco Breuker: De B.V. Noord-Korea – Een kernmacht in de marge
Casper van der Veer: De Kim-dynastie – Geschiedenis van Noord-Korea