Radboud Universiteit
Ooit was het één van de belangrijkste rijken ter wereld: het Byzantijnse rijk, met de beroemde hoofdstad Constantinopel (het huidige Istanbul). Tegenwoordig weten weinig mensen nog van het illustere verleden, kalft het wetenschappelijk onderzoek af en verdwijnt in Turkije geruisloos het Byzantijnse erfgoed. Hoog tijd voor een herwaardering. Op 16 en 17 juni organiseren historica Daniëlle Slootjes en kunsthistorica Mariëtte Verhoeven de internationale conferentie ‘Byzantine Studies Alive’.
Het Byzantijnse rijk speelt een sleutelrol in de wereld- en Europese geschiedenis, maar er wordt weinig aandacht aan deze cultuur en haar erfgoed geschonken. Geheel onterecht, vinden Daniëlle Slootjes en Mariëtte Verhoeven van de Radboud Universiteit:
‘Wij zijn veel Byzantijnser dan we denken. Wij zouden ons meer bewust moeten zijn van onze Byzantijnse erfenis en wat die nog voor ons betekent’.
Brug tussen Oost en West
Waar lag dat Byzantijnse Rijk (330-1543) ook alweer? Het was een groot rijk, de opvolger van het Romeinse rijk, op de plek waar nu Turkije, Griekenland, Italië, Zuid-Spanje, De Balkan, Noord-Afrika, Syrië en Israël liggen. Lange tijd was het een belangrijke brug tussen Oost en West.
‘In het verleden was er veel meer uitwisseling. Het Byzantijnse rijk was een schakelgebied, tussen de Islamitische en de Europese wereld.’
Via de hoofdstad Constantinopel speelde het Byzantijnse Rijk ook een sleutelrol in de culturele en artistieke uitwisseling die er plaatsvond tussen Oost en West.
‘Veel mensen weten bijvoorbeeld niet dat het kerkorgel dat wij in West-Europa in bijna alle kerken aantreffen oorspronkelijk vanuit Byzantium is gekomen, als een geschenk van de Byzantijnse keizer aan het hof van de Franken.’
Toetreding Turkije
De brugfunctie van het Byzantijnse rijk is ook van belang bij het vraagstuk over de toetreding van Turkije bij de Europese Unie. Hoe ‘westers’ of hoe ‘oosters’ zijn Turkije en Istanbul? Als Constantinopel en het Byzantijnse rijk als onderdeel van de Europese geschiedenis worden gezien, dan zou Turkije historisch gezien bij de EU kunnen passen. Toch blijkt dit in de praktijk geen eenvoudig vraagstuk.
Aya Sofia
Slootjes en Verhoeven maken zich ook zorgen. Het fysieke Byzantijnse erfgoed wordt namelijk bedreigd. Niet alleen door verwaarlozing, maar ook door bewuste uitbanning. In Turkije is momenteel een bijna onzichtbare strijd gaande over het Byzantijnse erfgoed.
‘Hierbij rijst de vraag wie zich ‘eigenaar’ voelt van materieel erfgoed en wie er over mag besluiten’.
In Istanbul onderzoekt Verhoeven op dit moment de lotgevallen van voormalige Byzantijnse kerken:
‘Enkele zijn nu musea, zoals de beroemde Aya Sofia, maar de roep om die weer in gebruik te nemen als moskee wordt steeds sterker. Erdogan ziet de Byzantijnse geschiedenis ook niet als die van de Turken en richt zich op een revival van het Ottomaanse verleden.’
De conferentie ‘Byzantine Studies Alive!’ vindt op 16 en 17 juni plaats in Nijmegen. Op de conferentie zal uitgebreid aan bod komen dat de Byzantijnse cultuur en het erfgoed springlevend en zeer actueel zijn. Historici, kunsthistorici, literatuurwetenschappers en archeologen uit de hele wereld zullen zich twee dagen lang over dit verleden buigen met vragen als: Welk verleden moet bewaard worden en voor wie? En wie heeft daar dan de zeggenschap over?
Boek: Byzantijns Europa
