Het veldbed van de kroonprins Willem II

Op 18 juni 2015 is het 200 jaar geleden dat de Slag bij Waterloo plaatsvond. Deze slag bepaalde het lot van Europa en betekende het definitieve einde van Napoleons keizerrijk. Mede daarom spreekt de Slag van Waterloo nog steeds tot de verbeelding. Boekenkasten zijn er over volgeschreven en tot op de dag van vandaag spelen re-enactors de slag elk jaar weer na in een groots spektakel. Het grootste schilderij van het Rijksmuseum verbeeldt die Slag bij Waterloo. De schilder Jan Willem Pieneman heeft een cruciaal moment in de strijd vastgelegd: de Engelse bevelhebber Wellington hoort dat Pruisische hulp onderweg is en weet dat de overwinning nu nabij is. De Nederlandse kroonprins, de latere koning Willem II, ligt gewond op een brancard. Zijn moedige optreden bezorgde hem de bijnaam ‘de Held van Waterloo’. Rondom dit imposante schilderij brengt het Rijksmuseum in de zomer van 2015 verschillende oud-strijders bijeen. Ze zijn vastgelegd op het schildersdoek, op oude foto’s en zelfs in opgezette vorm aanwezig. Het paard van de Prins van Oranje, Wexy, is dankzij het Koninklijk Huisarchief in het museum te zien, als de ooggetuige van Waterloo bij uitstek! Een serie van 6 artikelen besteedt aandacht aan enkele ‘Waterloo-objecten’ en hun geschiedenis.

Het veldbed van de kroonprins: Willem II en zijn oorlogsverleden

De Slag bij Waterloo was voor de Prins van Oranje – ‘de held van Waterloo’ – het hoogtepunt van zijn militaire carrière. Behalve schilderijen en prenten over zijn heldendom, zijn er veel gebruiksvoorwerpen bewaard uit zijn jeugdjaren in het leger. Dankzij de verzamelzucht van Willems echtgenote Anna Paulowna bevinden veel van deze objecten zich tot op heden in de collectie van het Koninklijk Huisarchief. Het Rijksmuseum bezit een van Willems militaire veldbedden.

Zoals alle hoge officieren in het leger nam de kroonprins een veldbed mee op zijn militaire campagnes. Het ijzeren exemplaar van het Rijksmuseum bevat twee samenklapbare gedeelten om het gemakkelijk te vervoeren bij verplaatsing. Op de voorzijde van de zitting is een ovaal messing plaatje aangebracht waarop een gekroonde W is gegraveerd. Mogelijk gebruikte Willem het veldbed van 1811 tot 1813 tijdens de napoleontische oorlogen op het Iberisch Schiereiland. De nachten vóór en na de Slag bij Waterloo heeft hij in elk geval niet geslapen op het veldbed. Voorafgaand aan de grote dag sliep hij op een bed in de hoeve van Albeiche nabij Waterloo, terwijl de officieren genoegen moesten nemen met een stoel in de eetkamer. In de nacht van 18 op 19 juni werd de gewonde prins na een schouderoperatie per koets naar het koninklijk paleis van Laken gevoerd. Op het einde van de slag, omstreeks half acht ’s avonds, was Willem immers gewond geraakt. Zijn moedig optreden zou hem al snel de status ‘Held van Waterloo’ opleveren.

Zij die in de nacht vóór de veldslag onderdak konden vinden, konden zich gelukkig prijzen. Sinds de middag van 17 juni was het hevig aan het onweren en regenen. In dit noodweer moesten de troepen zich door het slijk een weg banen om zich te legeren in de omgeving van Waterloo. ‘s Nachts zat er voor velen niets anders op dan de resterende tijd door te brengen op een intens natte weide. Sommigen gaven er de voorkeur aan al staande te wachten op het ochtendgloren. Toen in de late ochtend van 18 juni het uur van de waarheid was aangebroken, hadden veel militairen te kampen met honger, doorweekte kleren en oververmoeidheid.

Willem keek in latere jaren met weemoed terug op zijn jeugdjaren in het leger. Volgens schoondochter Sophie van Wurtemberg was zijn ‘horloge’ op 19 juni 1815 blijven stilstaan. Op latere leeftijd probeerde hij de schijn van zijn geïdealiseerde oorlogsverleden op te houden. Hij greep terug naar sobere levensomstandigheden uit zijn legercarrière. In een slaapkamer van vierenhalf bij vierenhalf meter sliep hij op een ijzeren veldbed, terwijl hij nauwelijks omzag naar zijn lichamelijke gezondheid. Vandaag de dag is er in de omgeving van Waterloo nog één negentiende-eeuws veldbed te bezichtigen. In een van de gemusealiseerde vertrekken van de hoeve van Caillou, het laatste hoofdkwartier van Napoleon nabij het slagveld, staat het veldbed van de Franse keizer opgesteld.

Na Willems dood nam de koninklijke familie initiatieven om Willems nagedachtenis in ere te houden. De nadruk lag op zijn heldendaden, om weerstand te bieden tegen de geruchten over Willems losbandige leven. Zo kreeg Johannes Bosscha van Willem III de opdracht om een biografie van de voormalige vorst te schrijven. In 1854 werd er ter ere van Willem een standbeeld onthuld in Den Haag. Vooral Anna Paulowna probeerde de herinnering aan haar echtgenoot levendig te houden. Ze richtte de Waterloozaal in Paleis Soestdijk in met schilderijen en memorabilia van Willems krijgsverrichtingen. Het mocht niet baten. Na haar dood in 1865 zou de heldenstatus van Willem langzaam vervagen.

~ Jolien Gijbels
Het veldbed behoort tot de collectie van het Rijksmuseum en is te zien in zaal 0.11 (Speciale Collecties).