Huis Bergh toont verzameling middeleeuwse handschriften

Kasteel Huis Bergh in ‘s-Heerenberg bezit naar eigen zeggen de belangrijkste particuliere verzameling van middeleeuwse handschriften van Nederland. Naar de collectie handschriften en incunabelen is onlangs uitvoerig onderzoek verricht en naar aanleiding daarvan is er een tentoonstelling samengesteld.

Kasteel Huis Bergh werd ruim een eeuw geleden gekocht door textielfabrikant Jan van Heek. Voor de inrichting van zijn middeleeuwse kasteel verzamelde hij meubels, beeldsnijkunst en schilderijen. Bijzondere belangstelling had hij voor middeleeuwse handschriften. Van Heek was niet alleen gefascineerd door de teksten, maar ook door de ontwikkeling van de lay-out en de illustraties. In de loop der jaren verzamelde hij meer dan zeventig handschriften en daarnaast zeventig fragmenten en losse miniaturen. Deze handschriften vormen volgens Huis Bergh momenteel de belangrijkste particuliere collectie van middeleeuwse handschriften in Nederland.

De afgelopen jaren heeft een werkgroep onder leiding van dr. Anne Korteweg – oud-conservator middeleeuwse handschriften van de Koninklijke Bibliotheek (KB) in Den Haag en regelmatig gastconservator in Huis Bergh – alle handschriften nauwkeurig bestudeerd en beschreven. De catalogus die daarvan het resultaat is, wordt in april 2013 uitgegeven. Ter gelegenheid daarvan laat Huis Bergh voor de eerste keer onder de titel Schoonheid op perkament, de mooiste handschriften van Huis Bergh een groot deel van de handschriften en fragmenten zien. De handschriften worden door het hele kasteel heen getoond. In een aantal ruimten worden met de middeleeuwse meubels van Huis Bergh middeleeuwse ensceneringen gemaakt: zoals een studeerkamer, kapel, eetkamer, slaapkamer.

Door de handschriften zoveel mogelijk in relatie met die ensceneringen te tonen, wil het museum bij de bezoeker een sfeer oproepen die bij de handschriften past. In de studeerkamer worden bijvoorbeeld studieboeken en getijdenboeken getoond. Deze getijdenboeken met gebedsteksten waren bestemd voor leken en worden ook wel de “bestsellers van de Middeleeuwen” genoemd. In de kapel zijn koorboeken te zien en in de slaapkamer vindt men handschriften voor privédevotie, de zogenaamde Parijse Bijbeltjes, waarvan Huis Bergh er vier bezit. Dit kleine bijbeltje in zakformaat werd in de dertiende eeuw in grote hoeveelheden in Parijs vervaardigd en wordt wel gezien als het eerste commercieel geproduceerde handschrift. Het werd niet alleen gekocht door studenten en docenten van de Parijse Universiteit, monniken en andere geestelijken, maar ook door leken.

In de zogenaamde Troonzaal waar in de vaste opstelling hoogtepunten uit de Duitse- en Nederlandse schilder- en beeldsnijkunst worden getoond, komen de incunabelen en in de Italiaanse kamer worden verder een aantal Italiaanse handschriften getoond.

De topstukken worden tentoongesteld in de Antoniuszaal. Daar wordt ook een aantal vervalste fragmenten van handschriften getoond die tijdens het onderzoek ontdekt zijn. Er wordt ook uitgelegd hoe te zien is dat het om vervalsingen gaat.

Bij ieder handschrift wordt informatie gegeven over de plaats en de tijd van ontstaan en over de kenmerken van het handschrift. Ook de iconografie wordt uitgelegd. Per groep worden in groepsteksten de algemene kenmerken van de handschriften beschreven. Zo mogelijk wordt aangegeven waarom Van Heek een bepaald handschrift koos, zodat ook een beeld van de verzamelaar ontstaat.